“Crni fondovi” za osvajanje vlasti

Zaključak Centralne izborne komisije BiH da su političke stranke u finansiranju predizborne kampanje za opšte izbore u oktobru prošle godine, poštovale “slovo i duh zakona” u teškom je sukobu sa realnošću.

Tako je SNSD u svom izvještaju o finasiranju predizborne kampanje naveo da je organizovanje 61 predizbornog skupa ukupno koštalo 169.018 maraka, uključujući tu i dva nastupa regionalne mega zvijezde folk muzike Cece Ražnatović.

Kako se cijena nastupa Cece Ražnatović kreće od 100 do 150 hiljada maraka za “običan” koncert, ukupno iskazan trošak predizbornih skupova SNSD ne bi mogao pokriti niti Cecin honorar, a teško je povjerovati da bi ona “iz ljubavi” prema SNSD-u pjevala za par stotina eura.

Slična situacija je i sa SDA, koja je na organizovanje 50 predizbornih skupova zvanično potrošila 192.118 maraka, što je u prosjeku 3.842 marke po jednom predizbornom skupu.

Među predizborne muzičke adute SDA je ubrojala muzičke mega zvijezde poput Harija Vranešanovića i Halida Muslimovića, koji su nastupili na pet predizbornih skupova ove stranke.

Standardna cijena za nastup Harija Vranešanovića kreće se između 15 i 30 hiljada maraka, što znači da bi ukupan trošak organizovanja predizbornih skupova koji je SDA prikazala u svom finansijskom izvještaju jedva pokrio samo honorar Harija Vranešanovića.

Čak iako su muzičke zvijezde zbog “ideološke bliskosti” sa pojedinim starnkama pjevale uz simboličnu ili nikakvu naknadu, time su stranke ipak prekršili zakon. Takav nastup “ispod cijene”, kao i svaka druga besplatna usluga pružena političkim strankama , morao bi se evidentirati kao donacija čija je vrijednost jednaka cijeni koja se za takvu uslugu uobičajeno naplaćuje “običnim mušterijama”.

Izvještaji stranaka vrijeđaju inteliganciju

Bez obzira na očigledne nelogičnosti u zvaničnim finansijskim izvještajima stranaka o finansiranju predizborne kampanje, zaključak CIK-a je da su političke stranke “izbornu kampanju finansirale u okviru zakonom propisanog limita”.

-Zvanični finansijski izvještaji koje stranke dostavljaju centralnoj izbornoj komisiji nemaju blage veze sa realnošću, pogotovu kada je riječ o strankama na vlasti, smatra Svetlana Cenić, nezavisni ekonomski analitičar iz Banja Luke i nekadašnja ministrica finansija u Vladi Republike Srpske.

Da su zvanični finansijski izvještaji političkih stranaka jedno, a stvarnost nešto sasvim drugo, priznaju i sami političari.

-Izvještaji o finansiranju predizborne kampanje, iskreno, vrijeđaju inteligenciju. Centralna izborna komisija BiH nema načina da detaljno provjeri finansijske izvještaje o finansiranju političkih stranaka, već se sve svodi da nam “vjeruje na riječ”. Sve političke stranke u BiH brinu se samo o jednom, da izbjegnu kazne Centralne izborne komisije BiH i svi se trude da zvanični finansijski izvještaji budu u okviru zakonskih ograničenja. Pri tome se sve stranke koriste različitim metodama kako bi zvaničan trošak izborne kampanje ostao u okviru zakona, kaže u razgovoru za Žurnal Bojan Zec - Filipović, predsjednik Liberalno-demokratske stranke BiH (LDS BiH).

Prema finansijskim izvještajima stranaka, u predizbornoj kampanji za opšte izbore u oktobru prošle godine, političari su se ponašali štedljivo i potrošili su znatno manje novca od dozvoljenog maksimuma.

Od maksimalno dozvoljenih 62 miliona maraka, koliko je zajedno moglo potrošiti 46 političkih stranaka, 11 koalicija i 13 nezavisna kandidata, koji su se borili za vlast na poslednjim izborima, zvanično je potrošeno tek 10 miliona maraka.

Više novca, više glasova

Ipak, 75 posto novca potrošenog u izbornoj kampanji čine troškovi izborne kampanje devet političkih stranaka u BiH, SDP BiH, SDA, SNSD, SDS, Stranka za BiH, HDZ BiH, HDZ 1990, Radom za boljitak i Saveza za bolju budućnost BiH (SBB BiH). Radi se o strankama koje su imale najveće budžete za predizbornu kampanju i koje su ostvarile i najbolje rezultate na poslednjim opštim izborima.

Jedini izuzetak, koji potvrđuje pravilo, je Stranka za BiH koja je na predizbornu kampanju potrošila više novca od bilo koje druge stranke, 1,6 miliona maraka, ali ih to nije spasilo od potpunog izbornog debakla.

Prema količini potrošenog novca u predizbornoj kampanji na drugom mjestu našao se SDP BiH, sa potrošenih 1,3 miliona maraka a zatim slijede SNSD sa 1,17 miliona maraka i SDA sa 977 hiljada maraka.

{fusionchart id="91" Stranke ukupni troskovi kampanje 2010}

Pri tome ove stranke su zvanično potrošile jedva polovicu sume na koju su po zakonu imale pravo, pa se stiče utisak kako je kriza i besparica pogodila i stranke i njihove finansijere. Naravno, ovdje je riječ o zvaničnim troškovima predizborne kampanje koji su uredno prijavljeni CIK BiH.

- Centralna izborna komisja BiH redovno radi reviziju finansijskih izvještaja političkih stranaka, kako godišnjih tako i izvještaja o finansiranju predizbornih kampanja, pogotovu kada je riječ o izvorima finansiranja i poštovanju zakonskih limita o donacijama za političke stranke. Ukoliko se uoče nepravilnosti onda se one sankcioniraju u skladu sa zakonom a revizori mogu izvršiti kontrolu i na licu mjesta, u političkim strankama. Ukoliko neko ima informacije koje ukazuju na konkretne kršenje zakonskih odredbi o finansiranju političkih stranaka i predizborne kampanje CIK će svakako to provjeriti, ali je potrebno da dobijemo zvanično takvu prijavu, kaže Maksida Pirić, portparol Centralne izborne komisije BiH.

Budžeti kao “crni fondovi” stranaka

Sa ocjenom CIK BiH da je sa finansiranjem predizborne kampanje političkih stranaka sve u skladu sa zakonom, ne slažu se baš svi.

-Jako je teško utvrditi da li su finansijski izvještaji političkih stranaka realni. Centralna izborna komisija BiH ne provjerava dovoljno rashodovnu strana finansijskih izvještaja, što sve ostavlja mogućnost za postojanje tajnih fondova i paralelnih računa političkih stranaka. Mi smo analizirali dostavljene finansijske izvještaje političkih stranaka o utrošku sredstava za predizbornu kampanju za opšte izbore u oktobru 2010. godine i utvrdili smo da se radi o nerealno prikazanim iznosima, smatra Srđan Blagovčanin, izvršni direktor nevladine organizacije Transparency International BiH.

Sumnja u postojanje “crnih fondova” političkih stranaka iz kojih se finansira dio troškova predizborne kampanje kao i da zvanični finansijski izvještaji političkih stranaka ne prikazuju stvarne troškove nije bez osnova.

-“Crni fondovi” stranaka postoje, i to nije samo novac kojim stranke raspolažu mimo evidentiranja u zvaničnim izvještajima. Za vladajuće stranke čitav budžet je “crni fond”. Budžetskim novcem se kupuje podrška, kako vjerskih zajednica tako i boračke populacije, kroz redovna izdvajanja ovim kategorijama. U toku predizborne kampanje, svi troškovi putovanja, dnevnice i slično funkcionera na vlasti se takođe plaćaju iz budžeta. Crni fondovi političkih stranaka su i javne kompanije poput elektroprivreda. željeznica i telekoma, kao i privatne firme koje su “pretplaćene” na dobijanje poslova od države, a svaka stranka ima “svoje” firme. Zbog toga su recimo pepeljare za novu zgradu Vlade RS svojevremeno plaćane i po hiljadu maraka. Javne kompanije imaju dvostruku ulogu, kao “depo” za propale kadrove stranaka ali i kao kasa za finansiranje predizbornih kampanja, kaže Svetlana Cenić.

I dok pitanje troškova putovanja političara na vlasti tokom predizborne kampanje, kada se iznenada naglo “razlete” po čitavoj zemlji, svojevrsna “siva zona”, jer nije lako uvijek precizno razlučiti da li se radi o njihovim redovnim “poslovima i radnim zadacima” ili čistoj predizbornoj kampanji, brojni drugi ilegalni načini finansiranja troškova izborne kampanje su “javna tajna” i tu političke stranke pokazuju zavidnu dozu kreativnosti.

Donacije strankama najbolja investicija

-Sve stranke se koriste različitim načinama kako bi zvanično trošak izborne kampanje ostao u okviru zakona. Tako se dio “nevidljivih” troškova kampanje pokriva kroz njihovo plaćanje putem, prijatelja, donatora stranke ili trećih lica. Suština je da se zvanično ispoštuje zakonsko ograničenje koje ograničava trošak kampanje na jednu marku po registrovanom biraču, odnosno da maksimalan iznos donacije ne prelazi prosječnih 12 plata u BiH. Ovaj zakonski maksimum ne znači da je to sve, jer donator može preuzeti na sebe i da pored maksimalno dozvoljene novčane donacije, plati preko svoje firme i dio troškova stranke,kaže Bojan Zec- Filipović. .

Jedan od uobičajenih načina je da se kao naručilac stranačkih predizbornih plakata pojavi firma koja plati njihovo štampanje. Naravno, na fakturi ne piše da su to predizborni plakati političke stranke i ovaj trošak ne postoji u zvaničnim stranačkim evidencijama. Drugi način je da stranka “naduva” troškove, tako da ako je stvarni trošak usluge 100 maraka, firma ispostavlja stranci fakturu na 1.000 maraka a potom stranka razliku od 900 maraka dobija u kešu od “prijateljske” firme i o tom novcu ne postoji nikakav zvaničan trag.

-Većina ljudi u štamparskoj industriji praktično živi od pružanja usluga državnim institucijama na svim nivoima vlasti. Stoga se ili ranije dobiveni poslovi na tenderima “otplaćuju” kroz besplatne usluge ili simboličnu naplatu u predizbornoj kampanji ili će se te usluge u predizbornoj kampanji naplatiti kasnije kroz dobijanje ugovora od javnih preduzeća ili državnih institucija, kaže Bojan Zec- Filipović.

Logično, ove finansijske podrške “prijatelja stranke” tokom predizborne kampanje nema u zvaničnim finansijskim izvještajima.

Sudeći po strukturi prijavljenih izvora novca za finansiranje predizborne kampanje, najveći “donatori” su građani poreski obveznici. Čak iako ne glasaju uredno finasiraju predizborne kampanje pošto redovne budžetske subvencije parlamentarnim strankama čine 68 posto ukupnih prihoda devet najvećih stranaka u BiH.

{fusionchart id="93" Stranke izvori finansiranja}

Siromašne firme i bogati građani

Zvanično, donacije pravnih lica čine zanemarljivu stavku jer čine tek 5,2 posto u ukupnim prihodima devet najvećih stranaka. Istovremeno, građani simpatizeri stranaka pokazali su se puno izdašnijim i bogatijim od privatnih komapanija, jer prilozi građana čine 18, 2 posto ukupnih prihoda najvećih stranaka.

Čak i zvanični finansijski izvještaji političkih stranaka koji su dobili “zeleno svijetlo” Centralne izborne komisije BiH, obiluju nizom nelogičnosti koje otvaraju pitanje njihove vjerodostojnosti.

U detaljnoj strukturi troškova predizborne kampanje, SNSD u svom izvještaju navodi kako je za “troškove plakatiranja” potrošeno 50.609 maraka.

Ovdje ne bi bilo ništa čudno, da u stavci “troškovi štampanja plakata” nije navedeno - nula maraka. Tako se logično postavlja pitanje kako je moguće postavljati plakate koji zvanično ne postoje.

Poređenja radi, PDP je za troškove plakatiranja potrošio približno istu sumu kao i SNSD, 59.093 maraka ali ih je trošak štampanja plakata koštao 154.167 maraka.

Tako je upitna je i realna cijena prikazanih troškova plakatiranja. Gruba računica pokazuje da se za 50 hiljada maraka, koliko je zvanično iznosio ovaj trošak u izvještaju SNSD-a, realno moglo zakupiti maksimalno tridesetak bilboarda i četrdesetak malih panoa, mada su tokom predizborne kampanje stranački plakati “sačekivali” građane na svakom ćošku, od Banja Luke do Trebinja.

-Sama štampa jednog džambo plakata košta od 35 do 60 maraka dok je mjesečni zakup jednog bilboarda od 800 do 1.000 maraka. Cijena štampe manjih plakata je oko 12 maraka po komadu dok je mjesečni zakup panoa “city light” 400 do 500 maraka. Ovdje se radi samo o troškovima štampe plakata i zakupa oglasnih mjesta , dok je idejno rješenje i realizacija vizuelnog sadržaja plakata uglavnom dio paketa koji obuhvata izradu kompletnog vizuelnog identiteta stranačke kampanje, slogana i ostalih elemenata, što košta između 10 i 15.000 maraka, kaže Samir Plasto, grafički dizajner iz Sarajeva.

Klasifikacija troškova u izvještajima stranaka takođe predstavlja svojevrsnu misteriju jer proizilazi da najveću pojedinačnu stavku, po pravilu, čine “ostali troškovi”.

- Logično se postavlja pitanje koji su to onda “ostali troškovi” predizborne kampanje, koji ne spadaju ni u štampu plakata, plakatiranje, organizaciju predizbornih skupova, plaćene oglase u medijima, štampanje i podjelu letaka i sličnog predizbornog materijala, kaže Srđan Blagovčanim.

{fusionchart id="92" Stranke struktura troskova}

Političari se plaše samo gubitka mandata

Političke stranke trenutno nemaju previše razloga da se brinu zbog kršenja zakonskih odredbi koje se odnose na finansiranje izbornih kampanja. U najgorem slučaju, čak i da ih uhvate u kršenju zakona kazme su tek simbolične što potvrđuje i slučaj sa prethodnih opštih izbora 2006. godine. Kada je Izborna komisija BiH utvrdila da je SNSD maksimalno dozvoljeni limit troškova probio čak za pola miliona maraka, kažnjen je sa - 10 hiljada maraka.

IZ CIK BiH najavljuju da bi se situacija mogla promijeniti a kazne povećati, ukoliko Parlament BiH usvoji izmjene zakona koji se odnose na finansiranje političkih stranaka i predizbornih kampanja.

-U svojim redovnim godišnjim izvještajima koje Centralna izborna komisija podnosi Parlamentu BiH mi redovno dajemo i preporuke koje se odnose na utvrđene nedostatke u postojećim zakonskim rješenjima, među njima i pitanje maksimalne kazne za prekoračenje maksimalnog limita potrošnje u predizbornoj kampanji. O predloženim izmjenama zakona koje se odnose na sankcije za nepoštivanje zakona o finansiranju političkih stranaka odlučit će Parlament BiH. Konkretne prijedloge izmjena zakona utvrdit će međuresorna radna grupa koju će sačinjavati predstavnici oba doma Parlamenta BiH, Vijeća ministara BiH i Centralne izborne komisije BiH a očekujemo da ova radna grupa ubrzo počene sa radom te da izmjene zakona budu usvojene do kraja godine, kaže Maksida Bajramović, glasnogovornica CIK BiH.

Da će, eventualno, veće novčane kazne same biti dovoljne da se obezbjedi transparentno finansiranje predizborne kampanje ,sumnjaju i sami političari.

-Jedino rješenje su drastičnije kazne. Ukoliko bi kazna bila dvostruki iznos prekoračenog limita, uz oduzimanje osvojenih mjesta u parlamentima to bi sigurno navelo svaku stranku da dobro razmisli prije nego što prekrši zakona. Realno, jedina kazna koje se mi kao političari plašimo je oduzimanje osvojenih mandata na izborima, priznaje predsjednik Liberalno demokratske stranke BiH Bojan Zec - Filipović .

(zurnal.info)

(Realizovano uz podršku Asocijacije za istraživačko novinarstvo SCOOP iz Danske)