Krediti IRB RS: Dodikovom sinu isti dan, Foči i Palama ni nakon pet mjeseci

Investiciono-razvojna banka Republike Srpske (IRB RS) mjesecima odugovlači sa odlukom da iz Fonda za razvoj istočnog dijela RS-a kreditira opštine Foču, Pale i Istočno Novo Sarajevo. Predstavnici ovih opština kažu da je Kreditni odbor Skupštine akcionara IRB-a, na čijem se čelu nalazi premijer Milorad Dodik, zaustavio dodjelu kredita.

Dodik je u protekle dvije godine na predizbornim skupovima u opštinama pozivao birače da glasaju za kandidate njegovog Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD). U suprotnom će, govorio je na pojedinim skupovima, "vidjeti ko je Milorad Dodik" te više neće moći računati na saradnju sa Vladom RS-a. Dodikove poruke prenijeli su brojni mediji u Bosni i Hercegovini (BiH).

Vlada RS-a je 2007. godine osnovala Fond za razvoj istočnog dijela RS i stavila ga pod upravu IRB-a. U Fond je uložila 200 miliona KM, a novac je obezbijedila privatizacijom državnog kapitala u ovom entitetu. Dio novca iz Fonda je namijenjen za kreditiranje razvojnih projekata opština, po povoljnijim uslovima nego kod komercijalnih banaka. Na taj način opštine mogu dobiti kredite sa kamatnim stopama od 5,4 do 5,9 posto, odgodom plaćanja do 6 mjeseci i rokom otplate do 10 godina.

Opoziciji samo mali krediti

Banka ima dva odbora koji odlučuju o davanju kredita. Kreditni odbor IRB-a, koji čine predstavnici banke, odlučuje o kreditima od 50.000 KM do 500.000 KM. Za iznose iznad 500.000 KM do 3 miliona KM, u proces odlučivanja se uključuje i Kreditni odbor Skupštine akcionara banke na čijem čelu se nalazi premijer RS-a. Njega kao čelnika Odbora može mijenjati i ministar finansija.

Novinari Centra za istraživačko novinarstvo (CIN) iz Sarajeva su analizirali u kojem je vremenskom roku IRB dodjeljivao kredite lokalnim zajednicama i otkrili da su opštine sa načelnicima iz SNSD-a u kraćem roku dolazile do kredita iz Fonda za razvoj istočnog dijela RS-a nego one u kojima vlast drže opozicione stranke. Također, lokalnim zajednicama u kojima vlast ima SNSD odobravani su krediti do 2 miliona KM, dok su opštine koje se nalaze pod kontrolom Srpske demokratske stranke (SDS) dobijale kredite do 600.000 KM.

Prema podacima objavljenim na web stranici IRB-a, zahtjev za dodjelu kredita, od maja 2008. do februara 2010. godine, podnijelo je 11 opština. Banka je odobrila kredite za njih osam, u ukupnom iznosu od 5,85 miliona KM.

Milići, Sokolac, Trebinje, Čajniče i Osmaci, opštine u kojima vlada SNSD, dobile su ukupno 4,65 miliona KM, dok je Berkovićima, Loparama i Nevesinju, opštinama u kojima vlast ima SDS, odobreno ukupno 1,2 miliona.

Procedura odobravanja kredita trajala je do mjesec dana, ali u slučaju opštine Milići, kredit od 2 miliona KM odobren je samo dan nakon podnošenja zahtjeva.

Opštine Pale, Foča i Istočno Novo Sarajevo nisu dobile kredit. Foča i Pale odobrenje čekaju pet i po mjeseci a Istočno Novo Sarajevo četiri. Sve tri opštine su pod kontrolom opozicije.

Opštine Foča i Pale su prošle godine prikupile potrebnu dokumentaciju i dobile saglasnost Ministarstva finansija RS-a za zaduženje kod IRB-a. U decembru 2009. godine su zatražile od Banke kredite od 2,7 miliona KM, odnosno 3 miliona KM, no Kreditni odbor Skupštine akcionara IRB-a ni do danas nije odobrio dodjelu novca.

Banka je obavijestila vlasti na Palama i u Foči da se rješenje njihovog zahtjeva odlaže radi "razmatranja mogućih alternativnih izvora finansiranja" njihovih projekata. Isti odgovor dobila je i opština Istočno Novo Sarajevo, koja je kredit zatražila 1. februara ove godine.

CIN je dobio odgovor iz IRB-a, iz kojeg se vidi da Banka u 2009. godini nije potrošila sav novac za kreditiranje opština. Ova banka je u prošloj godini na raspolaganju za kreditiranje opština u Fondu imala blizu 14,5 miliona KM, od čega je potrošeno svega 3,4 miliona KM. To znači da je ostalo neiskorištenih 11 miliona KM, što je gotovo duplo veća suma od one koja je bila potrebna za isplatu kredita Foči i Palama.

Opština Foča je 2,7 miliona KM kredita IRB-a planirala utrošiti u izgradnju dva bazena, asfaltiranje puteva, izgradnju mostova i parkinga kod bolnice, uvođenje struje u selo Papratnice te za podsticaj poljoprivrede. Opština Istočno Novo Sarajevo je zatražila 3 miliona KM za izgradnju komunalne infrastrukture i nastavak izgradnje sportske dvorane, dok je opština Pale planirala uzeti kredit od 3 miliona KM koji bi utrošila na izgradnju sportsko-poslovnog objekta na Palama i na vanjsko uređenje Osnovne škole Srbija.

CIN je pokušao dobiti odgovor o razlozima zbog kojih IRB odgađa dodjelu kredita pojedinim opštinama. Novinar CIN-a je zatražio razgovor sa premijerom RS-a, Dodikom, ministrom finansija RS-a, Aleksandrom Džombićem te direktorom Fonda za razvoj istočnog dijela RS-a, Branislavom Subotićem. Niko od njih se nije odazvao na razgovor.

Odgovor IRB-a je naveo rukovodstvo opština Pale i Foča na zaključak da novac trebaju potražiti kod komercijalnih banaka. Međutim, one nude kredite sa kamatom koja je za 2 posto veća od kamate u Razvojnoj banci. Ministarstvo finansija RS-a nije odgovaralo opštine od ovakvih namjera, već im je dalo saglasnost za zaduženje u drugim bankama.

Zdravko Krsmanović, načelnik opštine Foča, kaže da opštinama koje nisu dobile kredite IRB-a ostaje da se zaduže kod komercijalnih banaka, iako će im se u tom slučaju spočitavati rastrošnost. Međutim, ako to ne učine sprečavaju razvoj svoje opštine.

Opština Pale je provela proceduru izbora najpovoljnije banke i odabrala Raiffeisen banku od koje bi mogla uzeti kredit od 3 miliona KM, sa kamatnom stopom od 7,49 posto i tri godine kraćim rokom otplate. Na ovaj način, opština bi kredit otplatila brže, ali bi mjesečna rata bila veća za 10.749 KM.

Opština Foča je pokrenula proceduru izbora najpovoljnije banke.

Krediti iz drugog fonda

Osim Fonda za razvoj istočnog dijela RS-a, Vlada je osnovala i Fond za razvoj i zapošljavanje RS-a iz kojeg se dijele krediti ostalim opštinama u ovom entitetu. I ovaj fond je povjeren IRB-u na upravljanje.

Trinaest opština je do aprila 2010. godine tražilo i dobilo novac iz ovog fonda. Od augusta 2008. do kraja 2009. godine Banka je isplatila ukupno 21,6 miliona KM kredita. Od ukupnog broja opština koje su dobile novac, njih 12 se nalazi pod vodstvom SNSD-a i njihovih koalicionih partnera, a samo u jednoj - Bijeljini, vlada SDS.

Opština Novi Grad, u kojoj vlast drži SNSD, zahtjev za kredit IRB-u je podnijela 18. decembra 2009. godine. Istog dana je zahtjev za kredit iz Fonda za razvoj istočnog dijela RS-a podnijela opština Foča.

Šest dana kasnije o zahtjevu Novog Grada očitovala su se oba kreditna odbora IRB-a. Kredit od 570.000 KM za ovu opštinu je odobren i 29. decembra je potpisan ugovor o zajmu sa bankom.

Međutim, procedura za opštinu Foča trajala je znatno duže. Zahtjev opštine Foča je razmatran pred Kreditnim odborom IRB-a tek mjesec i po kasnije, 9. februara 2010. godine. Kreditni odbor Skupštine akcionara IRB-a je o njemu vijećao 18. februara 2010. godine kada je i donesena odluka da se fočanski zahtjev odloži do pronalaska alternativnog izvora finansiranja.

Prema Žarku Ristiću, profesoru Univerziteta za poslovne studije u Banjoj Luci, odluka Banke da odloži davanje kredita nije ekonomske, nego političke prirode.

"Poznat je balkanski fenomen da pare stoje na računu, nisu u funkciji oplodnje uglavnom iz političkih razloga", kaže Ristić i dodaje da je uobičajeno bankarsko pravilo zemalja u tranziciji da se novac, nezavisno od ekonomskih principa, plasira na osnovu nekih političkih prioriteta, političkom linijom ili političkim kanalima.

I dok je mjesecima odgađala odluku o dodjeli kredita pojedinim opštinama, IRB je isti dan po podnošenju zahtjeva obavila svu proceduru i odobrila kredit od 3 miliona KM firmi Fruit Eco iz Gradiške. Iza ove firme stoji premijerov sin - Igor.

Zahtjev za kredit ova firma je dostavila 18. jula 2008. godine. Istog dana zasjedali su i Kreditni odbor IRB-a i Kreditni odbor Skupštine akcionara IRB-a. Samo tri dana kasnije, 21. jula 2008. godine, Fruit Eco i IRB su potpisali ugovor o kreditu.

Transparency International (TI) BiH je zbog dodjele kredita, u junu 2009. godine, podnio prijavu Republičkoj komisiji za utvrđivanje sukoba interesa u organima vlasti RS-a protiv premijera Dodika. TI je naveo da obavljanje funkcije premijera i predsjednika Kreditnog odbora Skupštine akcionara IRB-a predstavlja sukob interesa.

Zakon o sprečavanju sukoba interesa u organima vlasti RS-a propisuje da "sukob interesa postoji u situacijama u kojima izabrani predstavnik, nosilac izvršne funkcije ili savjetnik ima privatni interes koji je takav da može uticati, ili izgleda da može uticati, na nepristrasno i objektivno vršenje njegove dužnosti."

Komisija je odbila žalbu TI-a kao neosnovanu.

(Centar za istraživačko novinarstvo)