Prvi maj: Simbolično obilježavanje propasti radničke klase

Međunarodni praznik rada u Bosni i Hercegovini predstavlja sve osim prilike da se, kao daleke 1886. godine u Čikagu, potegne pitanje osnovnih radničkih prava.

Po svemu sudeći, i ove godine u BiH neće biti protestnih šetnji da se makar na ovaj simboličan način, skrene pažnja na položaj radnika.

Najvećem broju ljudi i danas je osnovna asocijacija na prvi maj “ono vrijeme” kada nismo morali da brinemo za naša (radnička) prava.

Ove 2013. godine kada u BiH broj nezaposlenih prelazi cifru od pola miliona ljudi, upitno je imamo li jedan jedini razlog da budemo sretni i da slavimo.


VJEŠANJE RADNIKA

Na ovim prostorima Praznik rada je svoj procvat poprimio upravo u doba komunizma.

Podsjećanja radi, kolijevka ovog praznika su SAD, kapitalistička zemlja i sistem koji ne prepoznaje riječ “pravo” kada su radnici u pitanju.

Prije više od jednog vijeka, prvog maja 1886. godine u Čikagu su se odigrali krvavi protesti. Radnici su zahtijevali da njihovo radno vreme bude osam sati dnevno. Protesti su prerasli u žestok sukob radnika i policije, a mnogi od njih su nastradali.

Dvije godine prije velikih protesta, 1884. godine Federacija trgovačkih organizacija i Radnički sindikat su donijeli rezoluciju o osmočasovnom radnom vremenu. Rezolucija je trebala da stupi na snagu prvog maja 1886.

Zbog neprihvatanja njihovih zahteva, radnici su bili ogorčeni. Protest u Čikagu je organizovala Međunarodna radnička asocijacija. Moćni kapitalisti u Čikagu su morali da reaguju. Vidjevši da je pokret omasovljen i da im prijeti opasnost, kapitalisti su finansirali kupovinu novog oružja za Nacionalnu gardu Ilinoisa. Radnici su znali da se garda naoružava, ali su i pored toga odlučili da izađu na proteste. Prvog maja 1886. godine u Čikagu se okupio veliki broj tekstilnih, obućarskih i radnika iz ostalih grana privrede.

Tog dana širom SAD održano je oko 5.000 štrajkova nezadovoljnih radnika sa sloganom - tri osmice - osam sati rada, osam sati odmora i osam sati kulturnog uzdizanja.

Prva dva dana nije bilo incidenata, ali je 3. maja ubijeno četiri radnika, a veliki broj njih je ranjen.
Sljedećeg dana, održani su protesti protiv brutalnosti policije, u Haymarketu. I ovaj protest bi prošao bez incidenta da na samom kraju nije bačena bomba... Tada je stradao jedan policajac. Policija je zapucala i ponovo ubila jednog radnika, a mnoge ranila.

Napad na policiju je bio savršen povod za obračun s radnicima i radničkim pokretom. Policija je brutalno postupala prema radnicima, pretresani su domovi, a Sud je od svih protestanata, prepoznala osmoricu najglasnijih.

Uprkos nedostatku dokaza, svi su osuđeni na smrtnu kaznu.

Albert R. Parsons, August Spies, Adolph Fischer i George Engel, 11. novembra 1887. godine su obješeni, a Louis Lingg je izvršio samoubistvo u zatvoru. Ostala trojica su oslobođena 1893. godine.


Četiri godine nakon burnih dešavanja u Čikagu, širom Evrope, ovaj datum je postao zvanični državni praznik. Često se znao završiti sukobima sa policijom i vojskom, te predstavnicima kapitala.
U suštini, ovaj praznik je na simboličan način trebao da označi početak osnaživanja sindikata, pa i klasno uzdizanje radnika.

Talas prvomajskih protesta nadahnut dešavanjima u zemljama širom Evrope, zahvatio je i Kraljevinu Jugoslavije.   

Godine 1919. oko 200.000 radnika stupilo je u štrajk na poziv Nezavisne radničke partije Jugoslavije.
Pod okriljem Komunističke partije, Prvi maj se nastavljao obilježavati uz masovne proteste i mnogobrojne štrajkove.

Žestok policijski otpor i oštre represivne mere poput strijeljanja i pucanja na demonstrante, nije spriječio pripadnike radničke klase da od 1919. obilježavaju Prvi maj.

Danas u većini evropskih zemalja, Sindikati su izuzetno jaki.
Kod nas, sindikati umjesto da postanu najmoćnije oružje radnika, postali su simbol nemoći. Mnoge fabrike i nemaju sindikate, ili ga samo imaju na papiru.


KARANFIL U BOSNI

Prva prvomajska proslava u Bosni i Hercegovini održana je u Varešu 1894. godine.


Za prvomajsku proslavu 1906. godine vršene su pripreme dva mjeseca.

Uvod u prvomajsku proslavu bilo je masovno učešće radnika na pogrebu Miće Sokolovića 29. aprila 1906. godine, na kome je učestvovalo 3.000 radnika i koji se pretvorio u snažnu manifestaciju radničke solidarnosti.

I pored zabrane, Prvog maja 1906. godine okupilo se preko 2.000 radnica i radnika i održan je veliki radnički zbor.

Zajedno sa štrajkovima i tarifnim pokretima 1907. godine prvomajska proslava bila je izraz rastuće snage radničkog pokreta. Te godine u proslavama Prvog maja u Sarajevu, Banjaluci, Mostaru i Tuzli učestvovalo je preko 6.000 radnika.

Proslava Prvog maja 1910. godine organizovana je u 12 većih radničkih centara i 14 gradova BiH i svih  narednih godina proslava Prvog maja ostala je snažna manifestacija snaženja radničke klase.

Za Sindikat Bosne i Hercegovine novijeg datuma, posebno je značajna proslava Prvog maja 1994. godine. Međunarodni sindikalni pokret te godine donio je odluku da se Centralna proslava održi u Sarajevu. Proslava u Sarajevu, po prvi put u istoriji međunarodnog sindikalnog pokreta, na jednom mjestu okupila je tri generalna sekretara: Enzo Fritzo, Međunarodna konfederacija slobodnih sindikata (MKSS), Carlos Luis Custer, Svjetska konfederacija rada (SKR) i Emilio Gabaglio, Evropska konfederacija sindikata (EKS).

Obilježavanje Prvog maja 2005. godine bila je u znaku obilježavanja 100 godina sindikalnog pokreta - svečanom akademijom u Sindikatu, prvomajskim urankom na Vrelu Bosne, uz bogat kulturno-umjetnički program kojeg su izvela društva “Proleter” i “Fikret Mujkić”. Na mitingu tim povodom govorio je Edhem Biber.

Tri godine kasnije, 2008.  na svečanoj sjednici Glavnog odbora SSSBiH donesena je Odluka o održavanju generalnog protesta na nivou Saveza u junu mjesecu iste godine.

Nakon toga učesnici sjednice su protestnom šetnjom kroz grad i sa zadržavanjem pred zgradama Vlade Federacije BiH i Zajedničkih institucija BiH izrazili svoje nezadovoljstvo postojećim ekonomsko-socijalnim stanjem i ukupnim položajem radnika.

Pored svečanih sjednica i drugih svečanih aktivnosti, Prvi maj 2010. u BiH, bio je obilježen protestnim okupljanjima u Sarajevu, Bihaću, Zenici, Tuzli, Mostaru i Odžaku.

U posljednje dvije godine, Prvi maj u Bosni i Hercegovini se obilježava isključivo na nivou svečanosti, bez organizovanih protesta.


PROTESTI U SVIJETU

Praznik rada se obeležava i u njegovoj kolijevci-Americi, ali ne prvog maja, već prvog ponedjeljka u septembru. Shvatićete, Amerikanci su prvi maj “izbrisali” zbog bliske povezanosti s komunizmom.
Kao Praznik rada u Rusiji je ovaj praznik počeo da se obilježava nakon Oktobarske revolucije, a potom i u drugim komunističkim državama.

Inače, posljednjih desetak godina, ovaj dan je širom svijeta ponovo počeo da liči na onaj iz 1886. godinu.

Recesija je u zemljama širom Evrope posljednjih godina prvog maja na ulice velikih evropskih prijestolnica izvela na hiljade pa i desetine hiljada ljudi koji su tražili svoja prava.

Posljednjih godina, najveći protesti su bili održani u Grčkoj i Španiji zbog oštrih mjera štednje. Organizatori protesta su moćni sindikati, a u mnogim zemljama proteste su organizovali studenti.

Primjera radi, prošle godine su prvog maja u Čileu i Kanadi održani masovni studentski protesti kada  su zatraženi bolji uslovi studiranja.

U moćnoj Njemačkoj, prošle godine je u Berlinu nivo bezbjednosti podignut na najviši nivo zbog najavljenih demonstracija protiv socijalne nejednakosti, a na isti dan u Indoneziji radničke proteste u Džakarti obezbjeđivalo je oko 16.000 pripadnika policije i vojske.

Po nekoj ustaljenoj šemi, u našem regionu, uključujući i BiH, ovaj praznik je prethodnih godina poslužio za tradicionalni odlazak u prirodu i slavlje.

Od zvaničnih “sindikalnih aktivnosti”, u Bosni i Hercegovini ove godine se očekuje održavanje proširene sednice Glavnog odbora Saveza samostalnih sindikata BiH, gdje će, kako se navodi u najavi, osim prvomajske čestitke predsjednika Sindikata BiH, na sjednici biti razmatrana “inicijativa” o organizovanju protesta Saveza samostalnih sindikata BiH.

(zurnal.info)