Spomenici balkanskih frustracija

Gradonačelnik Świebodzina je ogorčen: on možda više neće vladati gradom sa najvećom figurom Hrista na svetu.

Naime, želju da se natječe sa čuvenim Isusom iz Rio de Žaneira izrazio je, poznat po svojim nekonvencionalnim (ili, kako tvrde neki, jednostavno glupim) idejama, gradonačelnik Splita Željko Kerum. Odlučio je pokloniti gradu Isusa monstruozne veličine, koji bi trebao biti postavljen na dominirajućem nad Splitom brdu Marjan. To je poslednja u nizu njegovih „skulptornih“ ideja: polovinom jula Kerum je uspeo da se u gradskoj skupštini izglasa postavljenje na splitskoj rivi spomenika prvom hrvatskom predsedniku sa dosta sumnjivim doprinosima državi, Franji Tuđmanu, i papi Ivanu Pavlu II. Kako tvrde dobro upućeni u splitske prilike, gradonačelnik time pokušava skrenuti pažnju javnosti sa stvarno gorućih problema, kao što su nezaposlenost i opšta degradacija grada, te zahvaljujući populističkim potezima garantirati sebi pobedu na dolazećim lokalim izborima.

KREATOR NEPOSTOJEĆE IDILE

Trenutne političke koristi na stranu, iskorištavanje nacionalne i verske simbolike je još uvek popularno u mnogim državama bivše Jugoslavije kao način naglašavanja novostvorenog identiteta.

Na Vidovdan (28. juni, slava patrona Srbije) ove godine, u Višegradu je otpočeta izgradnja novog „starog“ grada Kamengrada, ili kako ga neki zovu Andrićgrada. Nosilac te ideje je svetski slavan srpski redatelj Emir Kusturica, a podršku u realizaciji projekta pružio mu je premijer Republike Srpske Milorad Dodik. Radi se o arhitektonskom kompleksu inspirisanom poznatom knjigom nobelovca Ive Andrića, Na Drini ćuprija, koji bi trebao biti odavanje počasti piscu (koji se nota bene nikad nije izjašnjavao kao Srbin). Ideja izaziva kontroverze, pre svega zbog toga što je za vreme ratova devedesetih Višegrad bio mesto brutalnog etničkog čišćenja, u rezultatu kojega je grad postao potpuno srpski, a tela pobijenih muslimana završila u reci, bacana sa čuvenog mosta na Drini.

Optužbe za nacionalizam i populizam nisu nove u slučaju Milorada Dodika i Emira Kusturice. Prvi se već dugi niz godina održava na funkciji prvog čoveka Republike Srpske zahvaljujući anitimuslimanskoj retorici. Nekoliko puta ga je međunarodna zajednica optužila za pokušaj razbijanja Bosne i Hercegovine i on je nerado viđen gost u većini europskih zemalja. Dosta se govori o korupciji i krađi javnog novca u RS, ali za sada on efikasno blokira istragu tužilaštva. Sumnje izaziva i iznos od 760 hiljada eura, koji je Dodik odlučio da donira u ime vlade u Banjaluci za izgradnju Andrićgrada: odakle u budžetu jednog od najsiromašnjih europskih entiteta, koji iznosi samo 665 hilijada maraka (oko 330 hiljada eura), takav višak – nije poznato.

Emir Kusturica, koji već godinama pokušava naviknuti svet na svoje novo, srpskije ime Nemanja, postao je nacionalist gotovo neprimetno za međunarodnu javnost, oduševljenu njegovim filmovima o nepostojećoj balkanskoj idili. U međuvremenu su njegovi javni nastupi u Srbiji izazvali dosta kontroverzi, a njegovi čudnovati projekti koji imaju za cilj promociju srpske kulture široko su kritikovani u liberalnim krugovima. Naime, Andrićgrad nije njegov prvi grad: 2005. godine, u svrhu snimanja filma Život je čudo, on je izgradio na Mokroj Gori u jugozapadnoj Srbiji etno-selo Kustendorf. Zahvaljujući nizu privilegija dobijenih od strane vlasti za sumnjivi doprinos održavanju ekološke ravnoteže regije, ovo selo je praktično izuzeto od jurisdikcije srpske države, a Kusturica ga koristi za promociju svojih nacionalističkih ideja pokrivenih tankim slojem jugonostalgije.

NIŠKI KRST, SPLITSKI ISUS

Kamengrad nije jedina srpska fantazija na nacionalne teme. Još jedan takav projekat je izgradnja „najvećeg krsta na Balkanu“, koji bi se trebao naći u Nišu. Spomenik od 80 metara biće završen 2013. godine na 1500-godišnjicu Milanskog edikta rođenog u ovom gradu cara Konstantina koji je priznao kršćanstvo kao državnu religiju. Prema zvaničnim podacima, krst će koštati jedan i po milion eura, što nije mali iznos za bilo koju državu, a sigurno ne za Srbiju koja prolazi kroz teške trenutke tranzicije. Zanimljivo je da će niški projekat prevazići visinom ogromni krst već podignut u jednom drugom balkanskom gradu, Skoplju.

Reakcije na ovakve ideje u Srbiji su prilično mlake, dok u Hrvatskoj ima više protesta. Utrku za titulu „prvog“ (Srbina, Hrvata) ismijao je u svom svakonedeljnom feljtonu u Jutarnjem listu hrvatski novinar Jurica Pavičić nazivajući ga „halucinogenim tripom“. Grupa Građani Splita, neposredno pre početka festivala Splitsko leto, postavila je na glavnom trgu grada baner sa natpisom „Tuđman na Rivi, osmijeh krivi“, a u deklaraciji za medije suprostavila se postavljenju spomenika nacionalistickog predsednika obrazlažući to njegovim prezirom prema Dalmaciji. Također, protiv spomenika Tuđmanu i velike figure Hrista na Marjanu izjasnili su se brojni intelektualci i političari.

Ukoliko se čini da Kerumovi projekti ipak neće biti realizirani, ovi srpski već danas postaju deo pejzaža. To je nažalost simptomatično za nivo napretka ovih država nakon traumatskih 90-ih godina. Hrvatska će 1. juna 2013. postati članica Europske unije, Srbija je u ekonomskoj i političkoj stagnaciji, a opštepoznato je da su igre nabolja zamena za hleb.

(Wiadomości24.pl, prevela sa poljskog Aleksandra Egola, preneseno sa www.pescanik.net)

 (zurnal.info)