Kako su opljačkane Robne rezerve: Pranje novca, utaje, nezakoniti uvoz, loša ulaganja

U koliko teškoj situaciji se nalazi Republika Srpska dovoljno govori činjenica da ovaj entitet uskoro ostaje bez Robnih rezervi, institucije koja bi trebalo da bude ključna za pomoć stanovništvu u situaciji kada se država ili entitet nadju u vanrednim okolnostima.

Vlada Republike Srpske je, nakon godina ignorisanja lošeg stanja u Robnim rezervama i nereagovanja na očigledan kriminal koji se odvijao preko ovog preduzeća, odlučila da Robne rezerve odu u stečaj. Slučaj je to nezabilježen u funkcionisanju društava na ovim prostorima, ali i odličan pokazatelj da vlast Republike Srpske vuku očajničke poteze da bi koliko-toliko sanirali posljedice kriminalnog upravljanja Robnim rezervama.

UMJESTO REZERVI, ZAKON

Umjesto Robnih rezervi, Republika Srpska će dobiti Zakon o interventnim nabavkama, koji će, prema riječima ministra trovine i turizma Predraga Gluhakovića, “biti prilagođen potrebama Republike Srpske i građana, te biti dobar temelj za funkcionisanje države u vanrednim situacijama”.

Predviđeno je da Vlada Republike Srpske donosi odluku o proglašenju postojanja posebnih uslova i ozbiljnih poremećaja na tržištu i državi, a ovim zakonom je predviđeno i donošenje plana interventnih nabavki, rekao je Gluhaković.

Sredstva za interventne nabavke izdvajaće se iz budžeta, a Vlada RS će plan nabavki za svaku narednu godinu utvrđivati 30. novembra.

Ministar trgovine i turizma još je rekao da će sadašnji radnici Robnih rezervi (njih 12-13) biti zbrinuti, odnosno da će neki ostati u preduzeću u stečaju, dok će drugi zaposleni u drugim javnim preduzećima, institucijama i agencijama.
Gluhaković tvrdi da on nije odgovoran za potpuni krah Robnih rezervi RS, a dodatni alibi za guranje ovog javnog preduzeća u stečaj je njegova konstatacija da “većina država ne posjeduje robne rezerve”.

Gluhakovićeve tvrdnje naprosto nisu tačne. Činjenice govore da je on kao resorni ministar morao mnogo ranije da djeluje kako Robne rezerve ne bi završile u stečaju, sa obavezama koje su za devet miliona konvertibilnih maraka veće od kapitala preduzeća i sa ogromnom dubiozom.

Gubitak Robnih rezervi je u 2015. iznosio 2,8 miliona KM, u 2016. je bio 12,9 miliona KM, dok je u ovoj godini minus oko 268.000 KM. Kratkoročne obaveze Robnih rezervi iznose 34 miliona KM i sve su stigle na naplatu.

Robne rezerve su, zaključno sa krajem prošle godine, bile jedan od najvećnih dužnika UIO sa 9,4 miliona maraka neuplaćenog PDV-a. Uzalud je Glavna služba za reviziju u svojim izvještajima upozoravala da stvari u Robnim rezervama stoje loše i da će preduzeće doživjeti potpuni krah. Ministar Gluhaković i Vlada RS su bili gluvi na ta upozorenja, a na kraju se ispostavilo da su Robne rezerve služile samo kao odličan kanal za pljačku i bogaćenje pojedinaca. U čemu uloga ministra Gluhakovića nije bila nebitna i  zanemarljiva.

Pitanje je, međutim, šta su radile nadležne institucije i istražni organi i šta je sa rezultatima istrage koje je Agencija za istrage i zaštitu (SIPA) po nalogu Tužilaštva BiH sprovodila u Robnim rezervama krajem 2014. i početkom 2015. godine.

Još tada je iz Robnih rezervi odnesena poslovna dokumentacija, ispitivala se nabavaka roba, kao i dug za neuplaćeni PDV, koji je u to vrijeme iznosio oko osam miliona KM.

PRAONICA NOVCA

Tužilaštvo se bavilo i nestankom raznih vrsta roba iz Robnih rezervi, koje su, kako stvari stoje, bila velika praonica novca.
Žurnal je ranije pisao da su se pronevjere posebno odnosile na period kada je direktor ovog javnog preduzeća bio Radovan Samardžija, koji je sa te funkcije smijenjen krajem aprila 2013. godine. Njega je naslijedio Dragan Vučković, potom se kratko vrijeme na čelu Robnih rezervi našao Dragan  Prodanović, da bi završni udarac ovom preduzeću bio zadat tokom mandata Mirka Marčete, koji je nedavno Okružnom privrednom sudu u Banjaluci podnio prijedlog za pokretanje stečaja ovog preduzeća.
 
Posebne zloupotrebe u Robnim rezervama evidentirane su tokom endmskih poplava u maju 2014. godine, kada su čelnici Robnih rezervi, umjesto da se brinu o unesrećenom stanovništvu, više vodili računa o tome kako da preskoče zakonom propisane procedure za nabavku roba i da postignu “dilove” o isporuci određenih proizvoda sa povlaštenim dobavljačima.

Ne postoje pisani dokumentovani dokazi da je roba iz skladišta Robnih rezervi zaista distribusana za potrebe poplavljenog stanovništva, osim što je to navedeno o Izvještaju o radu Robnih rezervi u period od 15. do 31. maja 2014. godine.

Posebna kontrola rada ovog preduzeća pokazala je da u pojedinim slučajevima nije bilo otpremnica o dostavi robe, a da u slučajevima gdje je bila napisana otpremnica, taj dokument nije bio valjano popunjen (ne zna se ko je primio robu, ili nema potpisa o preuzimanju roba, ili je taj potpis nečitak).

Kontrola je utvrdila da je u veoma malo slučajeva roba dostavljana opštinskim Kriznim štabovima, koji su, prema Zakonu o spašavanju i postupanju u vanrednim situacijama, jedini bili nadležni za preuzimanje roba iz Robnih rezervi.

Umjesto opštinskih Kriznih štabova, robu namijenjenu ugroženom stanovništvu su preuzimale razne osobe ili neformalne organizacije, koje za to nisu bile niti ovlaštene niti nadležne. U zvaničnim izvještajima Robnih rezervi navedeno je da su robe dostavljane poplavljenim opštinama, ali nijednu otpremnicu nisu ovjerile ovlaštene osobe opština u koje je pomoć dostavljana.

Veći dio prehrambenih proizvoda Robne rezerve su tokom poplava 2014. godine nabavile od firmi sa kojima je to preduzeće odranije imalo razvijene poslove. Najveći dio roba nabavljen je od firme “Venera”, a da pritom nije bio ispoštovan Zakon o javnim nabavkama.

ŠTA JE SA ĐUBRIVOM

Nema sumnje da su Robne rezerve godinama sistematski uništavane. Preko Robnih rezervi su se odrađivali višemilionski sumnjivi poslovi poslovi. Jedan od njih je i uvoz 994.652 kilograma đubriva u Republiku Srpsku, koju je isporučila firma “Fertil” iz Srbije.

Fitosanitarni inspektor zabranio je uvoz tog đubriva i naložio uvozniku da pošiljku vrati, jer se radilo o opasnim materijama. Ministar trgovine i tada je bio Predrag Gluhaković, ali nije učinio ništa da spriječi da otrovne meterije uđu u RS. Tadašnji direktor Robnih rezervi bio je Radovan Samardžija, koji je raznim mućkama ovoj instituciji nanio milionske štete. On je sve vrijeme svog mandata u poslovanju Robnih rezervi protežirao privatne interese.

Prema izvorima Žurnala, ne postoji niko u lancu poslovanja Robnih rezervi kome Samardžija nije obezbjeđivao višegodišnje unosne poslove sa tom ustanovom, koji su plaćani budžetskom doznakom od oko dva miliona maraka godišnje.

Samardžija je kao direktor Robnih rezervi najvećim dijelom radio u okviru Ministarstva trgovine i turizma i formalno je bio podređen ministru Predragu Gluhakoviću. Za Samardžijine mutne radnje, tvrde izvori Žurnala, Gluhaković je znao, ali na njih nije regovao, dijelom zbog uticaja onih koji su Samardžiju postavili na tu funkciju, a dijelom iz lične koristi.

Žurnal je ranije pisao da je Samardžija bio taj koji je osmislio da se robe Robnih rezervi skladište kod privatnih skladištara, kojima je godinama iz budžeta plaćana ležarina za uskladištenje, koja se kretala u rasponu od 1,5 do 3,5 konvertibilnih maraka po toni uskladištenih žitarica, što je, kada se sve pomnoži i sabere tokom niza godina, ogromna cifra izdvajana iz entitetskog budžeta.

Uz to Robne rezerve uopšte nisu kontrolisale da li je uskladišteno “narodno žito” ostalo tamo gdje je pohranjeno, odnosno nakon ovoliko godina upitno je da li su privatnici na lageru sačuvali državno žito ili su ga, možda, prodali, bez obaveze da ga nadoknade.

Samardžija je putem ministra Gluhakovića, u vrijeme njegovog prvog ministarskog mandata, predložio da Robne rezerve sklope ugovor sa firmom “Farmland”, vlasnika Dragana Vasiljevića.

Kao što je Žurnal ranije pisao, tim ugovorom Vlada RS je obezbijedila 5.000.000 maraka za nabavku hiljadu junica “Farmlandu”, a Vasiljević, Dodikov govedar, je zauzvrat trebalo svake godine da Robnim rezervama isporuči 90 teladi. Još toliko je Vlada dala da se junice prehrane, a Robne rezerve su se kreditno zadužile da bi “Farmlandu” obezbijedile uvoz junica i njihovu prehranu.

“Bolje je da RS drži stoku, nego konzervisano meso”, obrazložio je svojevremeno ovaj poslovni potez ministar Gluhaković.

Na kraju sage “Farmland”, ova govedarska farma više ne radi, goveda su poskapavala, Vasiljević je ostao dužan više miliona maraka kredita dobijenih putem Investiciono-razvojne banke, od “narodnog žita” uskladištenog u “Farmlandu” nije ostalo ni zrna.

Za to niko nije odgovarao, kao ni za ostale kriminalne radnje počinjene putem Robnih rezervi.

Očekivalo se, čak je bilo i najavljeno, da će Tužilaštvo BiH podići optužnicu protiv odgovornih u Robnim rezervama zbog masu nelegalnih poslova i krivičnih djela, a onda je sve utihnulo. Najavljena optužnica gurnuta je u neku od ladica Tužilaštva BiH, a Robne rezerve RS u stečaj. I nikom ništa. Osim što se i u ovom slučaju potvrdio obrazac prema kojem odgovorni bivaju amnestirani za sva nedjela koja su počinili.

(zurnal.info)