Nebo nad Banjalukom: Briga o kvalitetu vazduha nekad i sad

Incel je fabrika sa sjedištem u Banjaluci, koja je prije rata zapošljavala do 6.500 radnika. U okviru „Incela” nekada su poslovale: “Celuloza”, “Viskoza”, “Elektroliza”, “Energetika”, “Industrijske plantaže”.

Nakon privatizacije, neke dijelove “Incela” su iznajmile druge firme koje i danas posluju, a neki dijelovi ovog velikog kompleksa su devastirani. Jedan pd ključnih problema koji se tokom ljeta izrodio i u “aferu piralen” je činjenica da tokom privatizacije niko nije vodio računa da je “Incel” koristio razne hemikalije, opasne kako po čovjeka, tako i po životnu sredinu. 

U vrijeme kada je “Incel” radio “punom parom” dogodila se prva ekološka katastrofa koja je nastala zbog kvara filtera na Incelovoj energani 6. i 7. septembra 1986. Da se radilo o ekološkoj katastrofi, moglo se vidjeti i golim okom. Čestice prašine su se vidjele na staklima, automobilima, na vešu kao i  na ljudskoj kosi. Naravno, to je izazvalo paniku kod građana koji su stalnim pozivima tražili valjane i blagovremene informacije. 

U tom periodu snažnog industrijskog razvoja, izgradnje novih velikih naselja koje je pratila adekvatna infrastruktura poput toplane, u Banjaluci su se često dešavale situacije poput ove, opisane u “Incelu”. To je postavilo neka ključna pitanja o kojima se do tada nije razmišljalo, prije svega pitanje zaštite čovjeka i životne sredine, a potom i organizacije kompletnog obavještavanja i odgovornosti i rješavanja ovog problema. 

Inžinjeri i rukovodioci velikih banjalučkih firmi počeli su razmišljati i razgovarati o uvođenju savremenije opreme koja bi značajno smanjila, a u nekim slučajevima gotovo i neutralisala zagađenje, konstatujući da je došlo i do promjene mikroklime u gradu, upravo zbog izgradnje novih velikih betonskih naselja. 

Iz toga je proizašla ideja da se Odluka o zaštiti vazduha od zagađenja, donesena krajem 1987. treba prilagoditi novonastalom stanju, sve bržem tehnološkom razvoju i da se zakonski reguliše na način da se ostvari mogućnost uslovljavanja investitora da poštuju limit u hemijskoj agresiji na prirodu. 

Skupština opštine Banjaluka na sjednicama Vijeća udruženog rada od 25. 9. 1989. i Vijeća mjesnih zajednica od 20. 9. 1989. godine, u ravnopravnom djelokrugu, donosi Odluku o zaštiti vazduha od zagađivanja na području opštine Banjaluka. 

Odlukom je prvo utvrđeno ko su zagađivači vazduha na području Banjaluke, prema intezitetu zagađivanja, pa tako počevši od elektroenergetskih objekata, toplane,  pa sve do motornih vozila. 

Prema katastru je utvrđeno ko su i gdje se nalaze pojedini zagađivači, pa je tako i formiran katastar zagađivača i katastar emisije. Prema količini zagađenja zagađivačima je određivana visina takse, pa su tako veći zagađivači plaćali veću taksu, a manji zagađivači manju. Sva sredstva prikupljena od ove takse uplaćivana su na poseban opštinski račun, a sredstvima se raspolagalo tako što je 80% sredstava praktično vraćano nazad zagađivačima kako bi unaprijedili zaštitu od zagađenja novim tehnologijama, a 20% sredstava je korišteno u investiranje i potrebnu moderniju opremu za kontinuirano mjerenje  zagađenja u Banjaluci. 

Ovom odlukom je prvi put uvedena i obaveza svakodnevnog mjerenja zagađenja, iako se zagađenje također svakodnevno mjerilo od 1985. i to na inicijativu Incelovog inženjera a od strane Instituta zaštite. Formalno, 1984. godine je postojala jedna mjerna stanica, a 1990. godine je bilo šest mjernih stanica. 

Iako ovo mjerenje nije imalo zakonsku podlogu, odnosno, odvijalo se na volonterskoj bazi, bilo je svakodnevno i izuzetno precizno. Donošenjem odluke mjerenje vazduha postaje obavezno. 

Odluka je imala dobre efekte, što se vidi iz izvještaja 1990. u kome, između ostalog, stoji : “Odlukom o zaštiti vazduha od zagađivanja na području opštine Banjaluka, precizno je regulisana oblast zaštite vazduha na području opštine i stvoreni uslovi za provođenje konkretnih mjera za očuvanje i unapređenje kvaliteta vazduha”.

I pored izuzetno nepovoljnih metereoloških uslova, prema mjerenju iz 1990. zagađenje je smanjeno za 36% što je bio rezultat svih prethodno poduzetih mjera.

Tokom rata, ratno rukovodstvo grada, zbog teških ekonomskih uslova donosi Odluku o obustavi plaćanja takse za zagađivače. 

Osnovni cilj projekta na kome je rađeno 1986. pa do devedesetih godina je bio da se zaustavi trend porasta zagađenja, od tadašnje IV kategorije, preko postignute III kategorije kvaliteta vazduha do 2005. godine  postigne I kvaliteta vazduha koja je u to vrijeme odgovarala svjetskim normativima i omugućavala zdrave uslove za život. 

Današnja situacija kvaliteta, a i mjerenja vazduha, u Banjaluci je prilično konfuzna. Gradske vlasti nisu u stanju da riješe “aferu piralen” koja traje već nekoliko mjeseci, niti imaju bilo kakvu predstavu o najvećim zagađivačima, niti plan kako zagađenje smanjiti.

Predrag Ilić, direktor Instituta za zaštitu i ekologiju Republike Srpske kaže da je mreža mjernih stanica u RS već uspostavljena, ali da nije potpuna.

“Mreža nije u potpunosti formirana, ali već postoji značajan broj mjernih stanica. Lokalne mjerne stanice mogu a i ne moraju biti uključene u mrežu. Međutim, svi koji vrše mjerenje zagađenja vazduha dužni su da rezultate mjerenja dostave RHMZ. Institut za zaštitu i ekologiju RS vrši mjerenje kvaliteta vazduha u Bijeljini”. 

Danas u Banjaluci mjerenje kvaliteta vazduha vodi  Institut za građevinarstvo “IG”, dio “Integra inženjeringa”, firme koja je u vlasništvu Slobodana Stankovića, kuma Milorada Dodika. Mjerenje se vrši na tri mobilne mjerne stanice. Pored “IG” instituta, mjerenje vrši i Hidrometeorološki zavod RS na jednoj mjernoj stanici u banjalučkom naselju Lazarevo. Rezultati ovih mjerenja se značajno razlikuju: dok iz RHMZ tvrde da su rezultati mjerenja izrazito alarmantni, u “IG” institutu svako mjerenje zraka u Banjaluci daje rezultate I klase vazduha, dok građani, posebno zimi, mogu osjetiti snažne posljedice zagađenja.

(Zurnal.info)