Vršnjačko nasilje u porastu: Sistem prevencije na području Republike Srpske ne funkcioniše

Glavna služba za reviziju RS je ispitivala ulogu, nadležnosti i odgovornosti, koje u oblasti vršnjačkog nasilja imaju Vlada RS, odnosno Ministarstvo prosvjete i kulture, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo porodice, omladine i sporta, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, Republički pedagoški zavod, te osnovne i srednje škole. Na osnovu revizorskog nalaza, većina ovih institucija je pala na ispitu. Provedena revizija je pokazala da sistem prevencije vršnjačkog nasilja u RS nije u potpunosti uspostavljen niti funkcioniše na način koji obezbjeđuje njegovu efikasnost. Revizija je, zapravo, pokazala da broj slučajeva vršnjačkog nasilja u RS iz godine u godinu raste.

NAJVEĆI BROJ U ŠKOLAMA

U periodu od 2019. do kraja juna 2023. godine povećan je broj prijava slučajeva vršnjačkog nasilja, kao i porast vršnjačkog nasilja u školama i neposrednom školskom okruženju. Od prijavljenih slučajeva dominantno je fizičko nasilje, potom slijede psihičko nasilje i nasilje putem informaciono-komunikacionih tehnologija i društvenih mreža, a rjeđe su pojave socijalnog i seksualnog nasilja.

“Najveći broj slučajeva vršnjačkog nasilja dešava su školama, školskim prostorijama i školskom okruženju, a počinioci i žrtve vršnjačkog nasilja su uglavnom dječaci“, navedeno je u izvještaju.

Počinioci vršnjačkog nasilja su dominantno dječaci, u 94 odsto slučajeva, u pravilu starijeg uzrasta -  više od 14 godina. Dječaci su dominantno i žrtve vršnjačkog nasilja. Prema podacima MUP RS, fizičko nasilje je najčešći oblik vršnjačkog nasilja, ali je značajno i prisustvo psihičkog nasilja. Žrtve vršnjačkog nasilja, njih više od polovine, zadobile su lakše tjelesne povrede, oko šest posto žrtava je pretrpjelo teške tjelesne povrede, dok smrtnih slučajeva, na sreću, nije bilo.

Revizori su na osnovu nalaza i zaključaka, sačinili preporuke, koje su upućene Vladi RS, nadležnim ministarstvima i vaspitno-obrazovnim ustanovama.

Prema Protokolu o vršnjačkom nasilju, nasiljem među djecom i mladima smatra se svako namjerno nasilno ponašanje usmjereno prema djeci i mladima od njihovih vršnjaka, učinjeno s ciljem povređivanja. Nasilje se,  nezavisno o mjestu izvršenja, može razlikovati po obliku, težini, intenzitetu i vremenu trajanja i ima šest jasno definisanih elemenata: namjera da se nanese bol, intenzitet i trajanje, moć nasilnika, ranjivost žrtve, manjak podrške i posljedice. Da bi se djeca zaštitila od nasilja, pa i od onog koje se definiše kao vršnjačko, potrebno je uspostaviti sistem koji će djelovati preventivno, ali on u RS još ne postoji.

Jasno je to utvrdila i Glavna služba za reviziju javnog sektora RS u svom osnovnom zaključku: „Sistem prevencije vršnjačkog nasilja nije u potpunosti uspostavljen i ne funkcioniše na način koji obezbjeđuje efikasnu prevenciju vršnjačkog nasilja“.

U izvještaju revizora naglašeno je da na nivou RS ne postoji strategija koja se odnosi na prevenciju vršnjačkog nasilja, te da u postojećim strateškim dokumentima, koji se odnose na dječiju zaštitu, socijalnu zaštitu, obrazovanje i vaspitanje, nisu iskazana strateška opredjeljenja, dugoročni ciljevi i prioriteti institucija RS kada je riječ o vršnjačkom nasilju i njegovoj prevenciji. Da bi takve strategije postojale, dodaje se, potrebno je sistemsko, organizovano i koordinisano djelovanja entitetskih institucija.

PROTOKOLI NE RJEŠAVAJU PROBLEM

Te institucije, očigledno, imaju preča posla od suzbijanja i prevencije vršnjačkog nasilja. To su kategorije koje ne postoje ni u pravnom okviru RS. Preciznije, vršnjačko nasilje, kao i uloga, nadležnosti i odgovornosti institucija sistema na njegovoj prevenciji nisu regulisane posebnim zakonom i podzakonskim propisima. U RS, utvrdili su revizori, izostalo je i jedinstveno pojmovno određenje vršnjačkog nasilja. Vlada RS je pokušala nedostatke relevantnih pravnih normi, koje se odnose na vršnjačko nasilje, nadomjestiti sa više protokola, ali protokoli ne mogu nadomjestiti zakonske propise. Nisu utvrđeni ni prioriteti ni dinamika provođenja mjera i aktivnosti.

Aktivnosti prevencije vršnjačkog nasilja su realizovane uglavnom u školama i time se bave pedagozi i psiholozi, kojih ima u oko tri četvrtine škola u RS. Škole su organizovale određene edukacije i radionice za učenike, roditelje i zaposlene. U osnovnim i srednjim školama formirani su multisektorski timovi, u kojima su, osim predstavnika škole, i predstavnici policije, centra za socijalni rad, centra za mentalno zdravlje i loklanih zajednica, ali pravna pozicija tih timova, njihova nadležnost i odgovornost pravno nisu propisane. Revizori su konstatovali različitu praksa u radu multisektorskih timova u pogledu broja sastanaka, učestalosti sastanaka, tematike o kojoj raspravlja, a ne postoje ni analize da li su i na koji način ti timovi dali doprinos prevenciji vršnjačkog nasilja. Problem je i što u RS ne postoje tačne evidencije o vršnjačkom nasilju, a i one evidentirane, uglavnom u školama, nisu potpune i pouzdane.

„Ne evidentiraju se svi slučajevi koji imaju karakteristike vršnjačkog nasilja, što podatke o vršnjačkom nasilju u vaspitno-obrazovnom sistemu čini nepouzdanim i neupotrebljivim za ocjenu stanja u oblasti vršnjačkog nasilja i planiranje mjera prevencije. Na nivou RS nije uspostavljena jedinstvena funkcionalna baza podataka o vršnjačkom nasilju, koju bi mogle da koriste institucije koje planiraju i provode mjere i aktivnosti na prevenciji vršnjačkog nasilja“, navedeno je u revizorskom izvještaju.

Ministarstvo unutrašnjih poslova RS raspolaže sa potpunijim i pouzdanijim evidencijama o prijavama vršnjačkog nasilja, što je i logično, jer je policija na osnovu tih prijava preduzimala određene aktivnosti. Uglavnom, sve se radi zbrda-zdola, a Vlada RS nikada nije uredila sistem izvještavanja o vršnjačkom nasilju (forma i sadržaj izvještaja, načini i rokovi…), zbog čega škole neredovno i nepotpuno izvještavaju Ministarstvo prosvjete i kulture, a i to čine uglavnom kada se dese slučajevi samog vršnjačkog nasilja, a ne i njegove prevencije.

Nažalost, društvo u kojem danas odrastaju djeca anipod je pozitivnim društvenim vrijednostima. U nabujalosti nasilja, prostakluka, bestidnosti, čemu neka svjedoče direktno u razorenim porodicama, a ostali putem medija i društvenih mreža, djeca kreiraju sopstvenu sliku onoga što je za njih prihvatljivo i normalno. Za neku od njih postaje i prihvatljivo i normalno je da zlostavljaju svoje vršnjake. Sistem bi trebalo da bude postavljen tako da prepozna djecu sa takvim ubjeđenjem, dopre do njih i objasni im da fizički zlostavljati i maltretirati vršnjake nije ni prihvatljivo ni normalno.

(zurnal.info)