može li opstati RITE UGLJEVIK: Smanjenje kapitala kao priprema za privatizaciju?

Presuda Arbitražnog suda u Beogradu, prema kojoj su Rudnik i termoelektrana (RiTE) Ugljevik dužni da slovenačkoj firmi „Elektrogospodarstvo Slovenije razvoj in inženjering“ (EGS-RI) moraju isplatiti odštetu od 67 miliona evra, plus kamate u iznosu od 58,2 miliona evra, mogao bi da zapečati sudbinu ove javne kompanije, već do guše potonule u finansijskim gubicima.

RiTE Ugljevik potpuno zavisi od volje Elektroprivrede Republike Srpske (ERS) - da li će im prebaciti novac za otplatu rata duga prema slovenačkoj firmi, mada ugljevička kompanija nema apsolutno nikakve veze sa nastalim obavezama, budući da je arbitražni spor pokrenut na osnovu samoupravnog sporazuma potpisanog u vrijeme bivše Jugoslavije. Arbitražni spor Slovenije protiv RiTE Ugljevik okončan je krajem januara ove godine. Osim odštete, koja ukupno iznosi 125 miliona evra, RiTE Ugljevik se obavezao da će Slovencima isporučivati i trećinu proizvedene električne energije sve dok termoelektrana bude radila.

Skupština akcionara RiTE Ugljevik održala je 15. oktobra sjednicu na kojoj je donesena odluku o emisiji akcija ovog javnog preduzeća na Banjalučkoj berzi, kako bi prikupili 20 miliona konvertibilnih maraka i platili dio obaveza slovenačkoj firmi EGS-RI. Nalog za emisiju obveznica RiTE Ugljevik dala je ERS, uputivši menadžementu te kompanije instrukcije, kojima traži da ovo zavisno preduzeće „u skladu sa svojim nadležnostima preduzme sve neophodne korake kako bi uspješno proveli navedene postupke i omogućili da RiTE isplati obaveze“. Prije emisije, RiTE Ugljevik je morao ispoštovati odredbe Zakona o privrednim društvima i sprovesti postupak smanjenja kapitala radi pokrića akumuliranog gubitka, koji je zaključno sa prošlom godinom bio 193,55 miliona maraka.

Nakon Skupštine akcionara, RiTE Ugljevik je 18. oktobra objavio „Obavještenje povjeriocima“ u kojem je navedeno da je akumulirani gubitak društva, zaključno sa 31. decembrom 2023. godine iznosio 193,557.514,00 KM. Dio gubitka, kako je navedeno, pokriven je iz ostvarene dobiti u prošloj godini, dok se preostali dio ukupnog gubitka pokriva smanjenjem osnovnog kapitala koji je bio 256.013.165,00 KM.

„Kapital se smanjuje za iznos od 188.324.050 KM radi pokrića gubitka u iznosu od 181.555.139 KM i formiranja zakonskih rezervi u iznosu od 6.768.911 KM“, navedeno je u „Obavještenju povjeriocima“.

Dakle, Skupština akcionara smanjila je osnovni kapital RITE Ugljevik sa 256 miliona maraka na 67.689.115 KM.   

„Iznos za koji je smanjen osnovni kapital RiTE je pokriće za obaveze nastale po odluci Arbitražnog suda u Beogradu“, rekao je za Žurnal izvor, dobro upoznat sa stanjem u RiTE Ugljevik.

Banjalučka berza je 19. novembra, dan nakon Skupštine akcionara, objavila Rješenje o privremenom zaustavljanju trgovanja hartijama od vrijednosti RiTE Ugljevik, zbog, kako je obrazloženo, smanjenja njenog osnovnog kapitala.

Sagovornik Žurnala pojašnjava da je prodaja akcija RiTE Ugljevik na Banjalučkoj berzi stopirana, jer je došlo do smanjenja akcijskog kapitala, zbog čega je sada drugačiji i raspored vlasnika akcija.

„Plan je da akcije RiTE na berzi kupuje ERS, a da im to vraćaju kroz dokapitalizaciju, što će dovesti promjene vlasničke strukture ovog javnog preduzeća. Na taj način na ’mala vrata’ otvara se put ka privatizaciji RiTE Ugljevik“, tvrdi sagovornik Žurnala.

Slovenačka tašna-mašna firma

RiTE je već doživjela drastičan pad rejtinga akcija na Banjalučkoj berzi. U oktobru prošle godine akcije RiTE su isključene sa službenog berzanskog tržišta i uvrštene na slobodno tržište, zbog negativnog mišljenja nezavisnog revizora. RiTE se žalio Komisiji za hartije od vrijednosti RS, koja je uvažila žalbu, pa je 8.novembra 2023. Berza donijela novu odluku o isključenju sa A liste i uvrštavanju na B listu službenog berzanskog tržišta.

Takav status nije dugo potrajao, jer je 8. marta ove godine Banjalučka berza ponovo spustila rang akcija ugljevičke kompanije, sa B liste su „pale“ na C listu službenog berzanskog tržišta, zbog neispunjavanja posebnog uslova – vrijednost tržišne kapitalizacije RiTE iznosio je 6.144.316 КМ, odnosno manje od 10.000.000 KM kako nalažu pravila berze. Ako preduzeće nastavi sa velikim gubicima, što je vrlo realno, uz dalji pad vrijednosti akcija, moguće je da akcije budu skinute sa službenog berzanskog tržišta i uvrštene na slobodno tržište, što znači i da će biti manje potrebnih uslova za kupovinu akcija. To već otvara mogućnost mešetarenja pri kupovini i  preprodaji akcija RiTE i u konačnici, netransparentnoj promjeni vlasničke strukture.

Osim odluke Arbitražnog suda u Beogradu, Slovenci su protiv RiTE pokrenuli još jedan spor, pred arbitražnim sudom u Vašingtonu, koji je u toku i čiji ishod je neizvjestan. Zanimljivo je da su vlasti RS spor pred Arbitražnim sudom u Beogradu ocijenile kao “povoljno okončan”, mada je presuđeno u korist slovenačke firme.

Ceh arbitražnog spora će, ni kriva ni dužna, da plaća RiTE, a logično se nameće pitanje odgovornosti onih iz vlasti RS koji su odbili da se spor sa Slovencima riješi dogovorno i da se ne ide pred arbitražni sud.

Sagovornici Žurnala navode da bi dogovor vlasti sa slovenačkom firmom prije deset godina bio povoljniji od posljedica arbitražne presude iz Beograda. Ne isključuju mogućnost i da je neko iz vrha entitetske vlasti sa slovenačkom firmom EGS-RI, koja je pravni nasljednik bivše Elektroprivrede nekadašnje SR Slovenije, unaprijed dogovorio da ne bude dogovora, već da se ide na arbitražu, a kasnije da svako dobije svoj dio na osnovu postignutog dila. To argumentuju činjenicom da firma EGS-RI nije slovenački državni operater, već je, prema podacima portala Bizi (bizi.si), društvo sa ograničenom odgovornošću, sa sjedištem u Mariboru i sa nula zaposlenih. Riječju, navode sagovornici Žurnala, radi se o tašna-mašna firmi, kojoj RiTE Ugljevik treba da isplati 67 miliona evra?!

Informacija nema ili su "na kašičicu"

Logično se nameću i pitanja - zašto je rukovodstvo RiTE Ugljevik prihvatilo da izmiruje finansijske obaveze po arbitražnoj presudi, kojom je okončan jedan od dva arbitražna spora koje je Slovenija pokrenula po osnovu prijeratnih ulaganja u ugljevičku termoelektranu? Da li će to ugroziti dalje poslovanje RiTE Ugljevik i zašto, kada već to pitanje nije uvršteno u Sporazum o sukcesiji između bivših jugoslovenskih republika, izmirenje duga prema Slovencima nije preuzela Vlada RS ili Elektroprivreda RS, koje su većinski vlasnici ugljevičke termoelektrane? Da li ima istine u spekulacijama da se smanjenjem kapitala RiTE Ugljevik i prodajom akcija na „mala vrata“ nastoji promijeniti vlasnička struktura ovog javnog preduzeća, čime će biti otvoren put za njegovu privatizaciju? Da li je tačno da se sve to radi kako bi u u određenom momentu dug prema Slovencima izmirila firma „Comsar energy RS“ (CERS), jedina preostala kompanija od svih koje je svojevremeno u RS osnovao ruski oligarh Rašid Serdarov, da bi zauzvrat dobila pravo na eksploataciju uglja i to u dijelu na koji nema koncesiju?

NAstavak INVESTICIJe RUSKOG TAJKUNA Serdarovu profitabilna eksploatacija uglja u Ugljeviku

U nekoliko navrata, od avgusta do danas, odgovore na ova pitanja Žurnal je zatražio od v.d. direktora RiTE Ugljevik Dike Cvijetinovića, direktora ERS Luke Petrovića i ministra rudarstva i energetike RS Petra Đokića, ali smo naišli na neprobojni zid šutnje.

„Standardna taktika, pravi se mrtav, dok stvar ne dogore do mjere da dovedu zaposlene i javnost pred svršen čin. Pitanje je da li iko od njih ima ikakvu ideju kako izaći na kraj s tim problemom. Mislim da nemaju“, rekao je za Žurnal Srđan Blagovčanin, predsjedavajući Upravnog odbora Transparency Internationala u (TI) u BiH.

Dešavanja u RiTE Ugljevik, ocijenio je, demonstracija je stanja, kakva postoje u skoro svim javnim preduzećima u RS.

„Vidjeli smo šta se dešava sa Šumama RS, šta se dešava sa Željeznicama.

Stanje u RiTE Ugljevik je vrlo teško, javnost informacije o tome dobija na kašičicu. Nije jasno da li postoji ikakav plan ili ideja Vlade RS kako misli sačuvati RiTE, ako uopšte razmišlja o tome. Jasno je da su problemi sa arbitražnom odlukom ogromni i da je stanje u samom preduzeću takvo da će zaista biti vrlo teško očekivati da će RiTE Ugljevik, sa svim tim problemima na leđima, uopšte moći nesmetano da nastavi poslovanje“, kaže Blagovčanin.

Ekonomista Zoran Pavlović naglašava da je situacija, u kojoj se nakon donošenja arbitražne odluke našla RiTE, zbog ogromnih obaveza koje dospjevaju na naplatu, plod nerazumnog ponašanja više vlasti u RS, koje nisu prihvatile činjenicu da je trećinu kapaciteta ugljevičke termoelektrane prije rata finansirala slovenačka Elektroprivreda. Odluku vlasti RS da se sav teret vraćanja duga prema Slovencima prebaci na RiTE smatra nepoštenom, nekorektnom i problematičnom po dalje poslovanje kompanije.

„To je kao kada imate petoro djece, jedno napravi štetu, razbije prozor, pa će ono samo da plati prozor, a neće to biti odgovornost roditelja. To je nepošteno, nekorektno i zaista može da napravi veliki problem kompaniji, koja je ionako u rasulu“, kaže Pavlović.

Perovićev pakleni plan

Izvjesno je da vlasti RS  svjesno guraju RiTE u ambis, tjerajući je da smanjuje akcijski kapital, da emituje akcije, koje će kupiti zainteresovani pojedinci kako bi, korak po korak,  krenuli u preuzimanje vlasništva nad ugljevičkom kompanijom.

Prema pouzdanom izvoru Žurnala, nekoliko tajkuna mešetari da Vlada RS od CERS-a otkupi koncesiju za „Istok 2“, u slučaju da ne bude izgradnje Termoelektrane “Ugljevik 3”, što je bila obaveza ove firme po koncesionom ugovoru iz 2013. godine. Ako taj plan ne uspije, a malo je vjerovatno da hoće, jer Vlada RS nema para ni za izmirenje tekućih obaveza, krenuće sa lobiranjem da CERS dobije dozvolu za eksploataciju kopa „Ugljevik Istok 2“, jedinstvenog ležišta uglja za snabdijevanje termoelektrane. Ako dobiju tu dozvolu, tada će dobro profitirati, jer će ugljevički ugalj po visokim cijenama prodavati na tržištima van BiH. Odnosno, već ga prodaju.

 „Konvoji sa ugljem iz rudnika u Ugljeviku idu prema Srbiji“, kaže ekonomista Zoran Pavlović.

Drugi sagovornici Žurnala tvrde da je samo u prošloj godini iz Republike Srpske, iz više rudnika, u inostranstvo izvezeno uglja u protivvrijednosti od 1,5 milijardi KM!

U isto vrijeme, RiTE Ugljevik nema dovoljne količine uglja, njihove zalihe su za dva do tri dana proizvodnje, mada bi termoelektrana na depou trebalo da ima uglja za nesmetan rad najmanje tridesetak dana.

„Nije se vodilo računa o blagovremenoj eksproprijaciji, već su se otkupljivale parcele na starom kupu, na kojem bi trebalo još deset godina da ima rezervi uglja za rad termoeletrane. Sve miriše na trange-frange privatizaciju, jer smanjenje akcijskog kapitala vodi ka tome“, navodi sagovornik Žurnala.

Prema njegovim riječima, da bi RiTE Ugljevik opstala, prvo treba da se smijeni njeno rukovodstvo, a potom da se sa grbače ugljevičke kompanije skine teret izmirenja obaveza Slovencima po arbitražnoj presudi, odnosno da taj dug preuzmu ili ERS ili Vlada RS.

„Arbitražna presuda je omča oko vrata RiTE. To je dug koji se ne može smatrati dugoročnim. Sedam godina je počelo da teče, a obaveze po osnovu arbitražne odluke premašuju vrijednost kompletnog rudnika i termoeletrane, što je ogroman problem. Da je RS imalo na zdravim nogama, a nije, ona bi trebalo da preuzme taj dug“, navodi sagovornik Žurnala.

Dug je put do „zelene agende“

Nije u problemu samo RiTE Ugljevik, već i matično preduzeće – Elektroprivreda RS. Pred Republikom Srpskom je obaveza realizacije „zelene agende“, za šta, zbog lošeg rejtinga na Zapadu, nema investicija. Pitanje je i šta raditi dok se ne izvrši energetska tranzicija i ne sprovede „zelena agenda“? Jedini resurs koji RS sada posjeduje je električna energija. Ako izgubi i nju i postane uvoznik, crno se piše i privredi i stanovništvu ovog bh. entiteta.

Stanje u RiTE Ugljevik je alarmantno, ne samo zbog ogromnih gubitaka i tereta izmirenja dugova po artbitražnoj presudi, već i činjenice da je termoeletrana u lošem stanju. Kapitalni remont termoelektrane se radi najduže na pet godina, a poslednji u ugljevičkoj termoelektrani, staroj 40 godina, urađen je 2017. godine. Već je kraj 2024. godine, a uprava RiTE razmatra da generalni remont odloži za 2026. godinu?!

S obzirom da je, posle nuklearke, termoelektrana najsloženiji tehnološki sklop, neodržavanje sistema prijeti da dovede do havarije, što bi, ako se desi, zatvorilo termoelektranu, a hiljade porodica bi ostale bez sredstava za život. Termoelektrana radi na manjoj snazi, blizu tehničkog minimuma, da ne bi došlo do ispada u sistemu. Ako rad termoelektrane padne ispod tehničkog minimima, ona se gasi.

„Najmlađa termoelektrana u BiH stara je 40 godina. Firme koje su isporučivale dijelove za opravku, vjerovatno više i ne postoje“, kaže ekonomista Zoran Pavlović.

Termoelektrane Ugljevik i Gacko su kompletno izgrađene ruskom tehnologijom i danas je veoma teško naći dijelove za njih. Remont generatora mogla je uraditi firma iz Poljske, a remont turbine firma koja je postojala u Ukrajini, u kojoj bjesni rat. Uz sve to, u dogovoru sa raznim podizvođačima naduvani su troškovi, koji podižu cijenu proizvedenog megavata. Prema nezvaničnim informacijama, cijena proizvodnje struje u TE Ugljevik veća je od njene prodajne cijene.Balans u cijeni električne energije postiže se tako što se računa ukupna proizvodnja električne energije, ona u termoelektranama, zajedno sa proizvodnjom iz hidrocentrala. Proizvodnja megavata u termoelktranama je preko 60 evra po megavat satu, dok je proizvodnja u HE je između 18 i 20 evra po megavat satu.

Problem za RiTE Ugljevik je i kćerka-firma „Termonova”. Ovo preduzeće radi komunalne poslove distribucije toplotne energije iz termoelektrane za Ugljevik i vrši naplatu, a po političkoj liniji kontinuirano zapošljavaju nove radnike, što su dodatni troškovi za samu RiTE, koja i sama ima višak radnika, posebno u neproizvodnom sektoru. Uz to rastu obaveze ugljevičke kompanije prema bankama i dobavljačima, a uprava ne čini ništa da poboljša stanje. RiTE ima ogromne hipoteke, veliki akumulirani gubitak i nizak kreditni rejting, a bez novih zaduženja ne može investirati u opremu i proizvodnju.

RiTE Ugljevik je, nema sumnje, islužen, jer je u pogonu dugih 40 godina, mada je prosječan vijek termoelektrane 20 do 25 godina. Nema dileme i da vlast RS ne čini ništa da spasi ovo javno preduzeće. Naprotiv, svojim odlukama, poput one da RiTE izmiruje dug Slovencima, gura je u propast i ostavlja na milost i nemilost raznim domaćim i stranim mešetarima, koji imaju samo jedan cilj – staviti pod svoju šapu rudno bogatstvo na području Ugljevika, a potom ugalj sa tog prostora za ogromne pare izvoziti van RS i BiH.

(zurnal.info)