DRŽAVA KAO ORGANIZOVANI OBLIK KRIMINALA (2): Mafijaško samoupravljanje i prividno bratstvo i jedinstvo

 Opšta percepcija fenomena organizovanog kriminala uglavnom se zasniva na medijskom/kinematografskom konceptu organizovanog kriminala i značajan broj autora tako i tumače organizovani kriminal, odnosno kao „mafiju“ – organizacije poput Cosa Nostre, Camorre, 'Ndranghete, ili nekog drugog oblika „sindikalnog“ tipa organizacije i udruživanja. Po ovom konceptu, puno se više gleda na organizacionu i hijerarhijsku strukturu kao i na interne veze, dok se značajno zanemaruju modeli same organizacije kriminalnih aktivnosti.

Ovaj pristup su slijedili i mnogi politički establišmenti u svijetu među kojima je uloga administracije Sjedinjenih Država najznačajnija. Na kraju, ovaj model je dominantno zastupljen i u Konvenciji Ujedinjenih nacija o borbi protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, poznatoj i kao Palermo konvencija.

Ispravno razumijevanje fenomena organizovanog kriminala sa svim njegovim različitostima i njegova složena heterogena priroda svakako će imati ključnu ulogu i u kreiranju strategija kontrole i borbe protiv organizovanog kriminala. Dilema koja ostaje je da li da prihvatimo pojam organizovanog kriminala kao visoko organizovanih, moćnih, globalno prisutnih organizacije mafijaškog tipa, koje predstavljaju globalnu prijetnju čovječanstvu i prijetnja nacionalnoj sigurnosti, ili se trebamo više koncentrisati na pronalazak odgovora na pitanje „Šta se organizuje“, umjesto na pitanje „Ko organizuje“.

Proučavanje organizovanog kriminala danas zahtijeva određeno poznavanje sadašnje fazu razvoja ljudske civilizacije i događanja na svjetskom planu, prije svega sa razvojem trgovine, otvaranjem novih tržišta, ali i bezbrojnim ratovima, krizama i sigurnosnim izazovima globalno. Nove promjene u oblasti ekonomije i društvenih/međunarodnih odnosa, pokazuju da su svjetski međunarodni odnosi izmijenjeni značajno, upoređujući ih sa ne tako davnom prošlošću – recimo od pada Berlinskog zida, na primjer.

Zbog toga se sve više koristi i termin – globalizacija organizovanog kriminala, mada se, suštinski radi samo o refleksiji na šire društvene i međunarodne odnose i prilike. Drugim riječima,  umjesto da pričamo o globalnim modelima širenja kriminalnih organizacija i njihovih aktivnosti na međunarodnu nivou kao rezultat istinski povezanih procesa kriminalnih organizacija širom svijeta i kriminalaca, ovi procesi prije prate širi opšti razvoj ljudske civilizacije, kao i bilo koja druga društvena kategorija, samo mnogo brže, efikasnije i pragmatičnije. Jedino oni koji su uključeni vode organizovane kriminalne aktivnosti/grupacije ne mogu i ne smiju sebi dopustiti luksuz da potroše više od 24 sata na prilagođavanje novonastalim tržišnim okolnostima. Ovo je, trenutno, jedina djelatnost i sektor na svijetu koji ima najizraženije i najučinkovitije modele samoregulacije kako bi pravovremeno reagovali na društvene „potrese“.

Najsvježiji primjeri su oni iz perioda pandemije COVID-19, kada je sve što je bilo vezano za liječenje i suzbijanje pandemije postalo „roba“. Ili kad su desetine i stotine hiljada migranta sa Srednjeg i Dalekog Istoka, Afrike i zemalja Magreba također postali „roba“ u rukama kriminalnih mreža koje su imale samo jedan primarni cilj – nadomjestiti funkcije nacionalnih država članica EU, koje, iz mnoštva razloga, nisu smjele ili mogle sebi priuštiti nagli priliv tolike količine ljudi. A sve su trebale tu „svježu krv“ i radnu snagu za svoja poljuljana tržišta (na primjer, politički razlozi, organizacioni, logistički, i slično). Gdje se savršeno jasno pokazalo da organizovani kriminal, osim one primarne u vidu sticanja nezakonite dobiti i moći, može imati i socijalnu i političku funkciju.

Kod nas kući – dinamične i prilagodljive mreže

Zapadni Balkan, a i sama Bosna i Hercegovina, su eklatantni primjeri i dokazi u prilog tvrdnji da je daleko važnije pravilno razumjeti „Šta se organizuje“, nego „Ko organizuje“. Samo na taj način moguće je razumjeti fenomen u kojem, statistički i formalno-kvantitativno gledano, na primjer kroz zvanične pravosudne i policijske statistike, Bosna i Hercegovina „nema“ organizovanog kriminala, što su često tvrdili i neki od prvih ljudi državnih i policijskih tijela. S druge strane, empirijski i praktično, cjelokupna država je isprepletena organizovanim kriminalnim aktivnostima svih oblika i tipova i cjelokupno funkcionisanje same države je praktično nemoguće bez ovih (kriminalnih) aktivnosti.

Štaviše, kriminalne formacije iz Bosne i Hercegovine, uz svoje partnere iz najbližeg susjedstva, danas na globalnom nivou, predstavljaju vrlo ozbiljnu i respektabilnu kriminalnu snagu sa ogromnim finansijskim, materijalnim, ljudskim, vojnim i svakim drugim potencijalom.

Kako nam to donosi studija UNODC o Mjerenju organizovanog kriminala na Zapadnom Balkanu (Beč, 2020.), organizovane kriminalne grupe iz regiona mogu se široko opisati kao moderne, prilagodljive, profitabilne, inovativne i tehnološki orijentisane mreže, često sa labavim organizacionim strukturama i manje vidljivim hijerarhijama, koje djeluju na ad hoc i oportunističkoj osnovi. Ove karakteristike obično variraju u zavisnosti od prirode kriminalnog posla, pri čemu su grupe prvenstveno uključene u krijumčarenje migranata sofisticiranije i sa jače izraženom hijerarhijom u unutrašnjem uređenju, od, na primjer, onih koje su prvenstveno uključene u trgovinu ljudima, trgovinu drogom ili visokotarifnim robama, organizovanim modelima utaja poreza, pa do trgovine oružjem i vojnom opremom, uglavnom na međunarodnom nivou.

Za one starije, skraćenica SOUR neće biti nimalo strana – složena organizacija udruženog rada. Funkcionisanje organizovanog kriminala na Balkanu, u posljednjih nekoliko dekada, a naročito danas, moguće je svesti pod kovanicu SKOUR – složene kriminalne organizacije udruženog rada.

Rijetko ko će se danas sjetiti pandemije „fiktivnih“ firmi u Bosni i Hercegovini u periodu prije uvođenja sistema indirektnih poreza. Postoje čak i neke, vrlo kredibilne tvrdnje, da je sam tvorac ili mastermind ovog kompletnog sistema bio jedan visoko pozicionirani finansijski stručnjak u tijelima izvršne vlasti ove zemlje i njenih entiteta. A zašto je baš ovaj period bitan. Iz dva razloga – omogućio je legalizaciju, odnosno pranje prvobitno akumuliranog nezakonitog kapitala stečenog u ratu, a drugi je bio legalizacija enormne količine sredstava ostvarenih kroz utaju poreza preko fiktivnih/fantomskih preduzeća. Određene kriminalne mreže su išle čak toliko daleko da nisu radile ništa drugo osim što su organizirale sisteme fiktivnih firma kako bi onda te svoje usluge nudile privrednim subjektima širom Bosne i Hercegovine uz odgovarajuću naknadu u vidu procenta ukupno utajenih i „opranih“ sredstava.

Posljedice ovog su imale dalekosežne posljedice i na ekonomiju i društvo u cjelini. Tako je trgovačka i uslužna djelatnost dobila apsolutni primat u odnosu na proizvodnu djelatnost, naročito sa robama iz uvoza i visokotarifnim robama, što je imalo za posljedicu, s jedne strane, stvaranje novih društvenih klasa – „kontraverznih poduzetnika“ i tajkuna, a sa druge strane, propast ogromnog broja firmi u proizvodnom sektoru koje su imale potencijal da se podignu i rade, a samim tim, i gubitak ogromnog broja radnih mjesta.

O kako se drastičnim i brzim procesima radi, najbolje ilustruje sljedeći podatak. Naime, među najdominantnijim i najviše prisutnim kriminalnim strukturama na području Latinske Amerike, kao regiona porijekla većine svjetske proizvodnje kokaina, su ljudi sa područja zadnje nam zajedničke države – SFRJ a onda i onih iz najbližeg komšiluka, kao što je to Albanija.

Etničke i nacionalne dimenzije

Biznis je biznis. A kriminal je jedan od najunosnijih i najorganizovanijih. Stoga, oni koji su u toj branši nemaju baš vremena, a ni potrebe, da se zamaraju bolestima i opsesijama običnih ljudi, kao što su nacionalne i etničke podjele. S druge strane, takve stvari mogu predstavljati samo nepotreban rizik i nešto što ugrožava dobrobit svih onih koji su u „poslu“.

S druge strane, ove karakteristike su vrlo prisutne i zastupljene, kao determinirajući principi kod organizacije i ustrojstva različitih grupa, mreža i/ili kriminalnih asocijacija.

Nacionalne, etničke i porodične veze ključni su faktori u članstvu i strukturi organizovanih kriminalnih grupa u regionu. Najdrastičniji primjer takve kriminalne organizacije koja se snažno oslanja na ove atribute je takozvana albanska mafija, ili mafia shqiptare, heterogene grupacije koje su denominirane time da govore albanski jezik i da su porjeklom iz Albanije i Kosova.

Albanske organizovane kriminalne grupe stavljaju naglasak na principe bese („vjera“, „zakletva“ ili „održavanja obećanja“) i nderi (čast), koji potiču iz Kanuna Leke Dukađinija - skupa tradicionalnih običajnih zakona koji su vjekovima regulisali sve aspekte albanskog društva, principalno zasnovanog na plemenskom ustroju. Osim toga, dodadtna specifičnost je i to što postoji opšte nepovjerenje prema svim strancima i onima koji ne govore albanski jezik, kao i oklijevanje da se prihvati unutra bilo ko a da nije član iste porodice ili plemena. Bez obzira na to, priroda takvih grupa vođena profitom dovela ih je do uspostavljanja jakih operativnih veza sa organizovanim kriminalnim grupama u drugim zemljama, pa čak i na drugim kontinentima, a te veze su doprinijele samoj otpornosti i širenju grupa.

U poređenju sa albanskim grupama, grupe iz zemalja bivše Jugoslavije su generalno manje homogene, iako se mogu generalno podijeliti po vjerskim i državnim linijama (npr. pravoslavni Srbi, katolici Hrvati, Bosanski muslimani / Bošnjaci i Crnogorci). Slično albanskim grupama, one imaju koristi od velike dijaspore u zapadnoj Evropi koja je rezultat ekonomske i socijalne migracije poslednjih decenija, tako da im je područje djelovanje daleko šire od domicilne teritorije. Da ne bi ljudi pomislili da unutar svih ovih grupacija doslovno vlada „kriminalno bratstvo i jedinstvo“, brojni su slučajevi rivalstva i nemilosrdnog nadmetanja za kontrolu tržišta među ovim grupama.

O tome najbolje svjedoče višegodišnji nasilni sukobi između Škaljarskog i Kavačkog klana, dvije ozloglašene organizovane kriminalne grupe iz Crne Gore, čiji međusobni sukobi su u protekloj deceniji rezultirali sa preko 50 ubistava širom svijeta. Tu svakako treba pridodati i slučajeve poput kriminalnih sukoba u ratnoj i poratnoj Srbiji (Zemunski, Surčinski, kao i neke druge grupacije), u Bosni i Hercegovini (postratni sukobi i desetine ubistava na području šireg područja Istočnog Sarajeva među predominantno srpskim grupacijama, ali i sukobi u samom Sarajevu, uglavnom između zaraćenih međumuslimanskih grupa, također praćenih sa nizom ubistava, napada, i slično).

Nema nas puno ali smo dobro raspoređeni

Brojni su dokazi i nalazi koji nepobitno ukazuju na to u kojoj mjeri i u kojim razmjerama su kriminalci sa Zapadnog Balkana u posljednjih dva desetljeća zagospodarili kriminalnom ekonomijom i tržištem kokainom u u Latinskoj Americi, Zapadnoj Evropi i Južnoj Africi. U nekim slučajevima, uspjeli su da uspostave kontrolu nad čitavim lancima snabdijevanja tržišta drogom od izvora do odredišta, efektivno primjenjujući poslovni model „end-to-end“ odnosno „od početka do kraja“, ili jednostavnije rečeno, zatvoreni sistem poslovanja od same proizvodnje, uključujući vlastite zasade i seljake koji obrađuju zemlju i usjeve koke, preko krijumčarenja i distribucije na veliko, do ulične prodaje po mnogim gradovima EU i drugih zemalja širom svijeta.

Doslovno se radi o alarmantnoj ekspanziji “Balkanskih kartela” koji su, između ostalog, uključeni u trgovinu kokainom iz Južne Amerike u Evropu i Sjedinjene Države, a nije čest slučaj da su u tom poslu i glavni, tako da neke „stare i tradicionalne“ mafijaške organizacije nisu ništa drugo nego kupci koji samo od ovih „naših“ kupuju robu sa svoja lokalna tržišta. Iako je ova struktura rascjepkana i ima fluidnu prirodu organizacije balkanskih organiziranih kriminalnih grupa, bez čvrste hijerarhijske strukture i organizacije, istovremeno se jasno prepoznaju među/etnički obrasci, ako ustrojstva, tako i saradnje među ovim grupama.

Osim dobro poznatih operacija kao što je bila „Balkanski ratnik", nekako ispod radara su prošle neke puno veće operacije i grupacije. Radi boljeg razumijevanja, spomenućemo samo par takvih slučajeva.

Sedamnaestog juna 2019. godine, agenti za provođenje zakona iz Sjedinjenih Država zaplijenili su oko 20 tona kokaina tržišne vrijednosti više od milijardu dolara iz transportnih kontejnera na brodu MSC Gayanea kada je pristao u Filadelfiji, u jednoj od najvećih zapljena droge u istoriji Sjedinjenih Država. U avgustu 2021. godine, dvojica crnogorskih državljana osuđena su zbog optužbi za zavjeru radi posjedovanja s namjerom distribucije kokaina na brodu koji je pod jurisdikcijom Sjedinjenih Država. (Izvor: Ministarstvo pravde Sjedinjenih Država, „Dva člana posade MSC Gayane osuđena zbog zavjere za krijumčarenje kokaina u vrijednosti od milijardu dolara u Sjedinjene Države“, 2. august 2021.)

U drugom slučaju, radi se o operaciji Operacija Los Blancos. U septembru 2020., operacija kodnog naziva Los Blancos razotkrila je organizaciju Kompania Bello, jednu od najaktivnijih albanskih mreža za trgovinu kokainom u Evropi. Koristeći šifrovana sredstva komunikacije, vođa organizacije direktno je pregovarao sa južnoameričkim narko-kartelima o velikim pošiljkama kokaina koje će biti poslane u glavne luke širom Evrope, gde je droga kasnije sakrivena u vozilima i distribuirana po celom kontinentu. Kriminalci su svoju zaradu prali koristeći podzemni sistem doznaka kineskog porijekla, poznat kao fei chien ili fei qian, u kojem se novac deponuje u mrežnoj agenciji u jednoj zemlji, a drugi operater podiže ekvivalentan iznos drugdje u svijetu i prosljeđuje ga primaocu kojem je namijenjen. Petogodišnja operacija rezultirala je sa 20 hapšenja širom Evrope i Dubaija, Ujedinjenih Arapskih Emirata, kao i zapljenom skoro 4 tone kokaina i više od 5,5 miliona eura u gotovini. (Izvor: Agencija Evropske unije za saradnju u oblasti krivičnog pravosuđa (Eurojust), Godišnji izvještaj Eurojusta 2020).

Tu su još i brojne druge organizacije i mreže koje su uspjele da uspostave transnacionalne operacije uključuju grupacije poput “Grupa Amerika” i “Tito i Dino”, ali i niz manje poznatih, kao što je bila pomenuta Kompania Bello, jednostavno zbog sve veće sofisticiranosti u radu, neeksponiranja, primjene kontraobavještajnih i drugih mjera zaštite organizacija i poslova.

Osim interregionalne saradnje, neke od balkanskih regionalnih grupa su također osigurale operativne saveze i sporazume s drugim velikim kriminalnim organizacijama, uključujući 'Ndranghetu (vjerovatno najmoćniju italijansku mafiju danas), ali i južnoameričke kartele.

Razlozi za ovakvu ekspanziju balkanskih kriminalnih mreža i grupacija leže u njihovoj prilagodljivosti, preduzimljivosti, samoinicijativi, poduzetništvu i spremnosti na korištenje modernih tehnologija i stalno usavršavanje, ali i reputacija nasilja koje je kultivirano tokom oružanih sukoba i transgeneracijski prenijeto na nove naraštaje, pri čemu su zadržali pristup ogromnim količinama naoružanja i vojne opreme, preostale od ratove ali i trenutno dostupne moderne opreme u njihovim matičnim zemljama.

Pri tome, svi oni imaju svoje „sigurne luke“ u svojim matičnim zemljama što je višestruko važno, uglavnom zahvaljujući pandemijskim razmjerama korupcije i bliskim savezima i zajedničkim kriminalnim poslovima i interesima sa političkim elitama ali i obavještajno-bezbjedonosnim službama i para-službama u ovim zemljama i u regiji.

U idućem nastavku ćemo upravo o tim savezima, elitama, milijardama prljavog novca u opticaju i nepresušnom izvoru izvoru svih zala – korupciji.

Autor feljtona Ramiz Huremagić je devet godina obavljao različite poslove i funkcije u Tužilaštvu BiH i Uredu Registrara Suda i Tužilaštva BiH – od savjetnika glavnog državnog tužitelja, šefa kabineta, vođe istraga organizovanog kriminala, direktora projekta međunarodne podrške Tužilaštvu BiH, pa do članstva u mnogobrojnim domaćim i međunarodnim radnim grupama i komisijama, gdje je predstavljao Tužilaštvo BiH i Bosnu i Hercegovinu. Koordinirao je istrage sa svim policijskim agencijama u BiH, te onima iz SAD-a, Austrije, Italije, Njemačke, Slovenije, Hrvatske, Slovenije, itd, kao i sa međunarodnim organizacijama kao što su INTERPOL i EUROPOL. Vodio je istrage nekih od najtežih slučajeva organizovanog kriminala u BiH i na Balkanu, u kojim predmetima je izrečeno nekoliko stotina godina zatvorskih kazni, pri čemu nikad ni jedan jedini dan pritvora nije bio neopravdan ili bespotreban ili nezakonit.

(Nastavlja se...)

(zurnal.info)