zakon o Posebnom registru neprofitnih organizacija rs: Nastavak represije protiv medija, organizacija i pojedinaca koji kritikuju vlast

Narodna skupština Republike Srpske na današnjoj sjednici će razmatrati Prijedlog zakona o Posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija. Ministarstvo pravde Republike Srpske objavilo je ranije Nacrt zakona, kojim se uspostavlja poseban registar neprofitnih organizacija osnovanih u RS koje “finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti, političko djelovanje i političke aktivnosti neproftnih organizacija koje ih određuje kao agente stranog uticaja, uređuju uslovi i način obezbjeđenja javnosti rada, te propisuju druga pitanja u vezi sa radom tih organizacija”.

Udruženje Umbrella, koje okuplja 13 neprofitnih medija, izrazilo je najoštriji protest povodom usvajanja Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija, poznatog i kao Zakon o stranim agentima. Ovaj zakon predstavlja ozbiljan napad na slobodu izražavanja, nezavisno novinarstvo i rad civilnog društva u Republici Srpskoj, kao i kršenje osnovnih demokratskih principa i međunarodnih standarda ljudskih prava. Vlasti uvode mehanizme pravnog i administrativnog pritiska na neprofitne organizacije i medije koji primaju sredstva iz inostranstva, proglašavajući ih „stranim agentima“. Time se vrši stigmatizacija i kriminalizacija rada organizacija koje se bave istraživačkim novinarstvom, ljudskim pravima, borbom protiv korupcije i zaštitom javnog interesa.

"Usvajanje ovog zakona nije samo administrativna mjera već je direktna priprema za obračun sa svim kritičkim glasovima u Republici Srpskoj. U najskorijem periodu možemo očekivati selektivnu primjenu zakona i represivne mjere usmjerene protiv medija, organizacija i pojedinaca koji kritikuju vlast. Članice Udruženja Umbrella iz Republike Srpske su sigurno na vrhu liste meta ovog zakona, budući da već godinama istražuju i objavljuju informacije o korupciji, zloupotrebama vlasti i kršenju ljudskih prava. Postoji opravdana bojazan da će ovaj zakon biti iskorišten za zastrašivanje, finansijsko iscrpljivanje i potencijalno gašenje neprofitnih medija i organizacija", navedeno je u soapštenju Umbrelle.

Pod neprofitnim organizacijama prema zakonu podrazumijevaju se udruženja i fondacije, kao i strane i međunarodne nevladine organizacije koje u cijelosti ili djelimično finansiraju druge države, njihovi organi ili ovlašteni zastupnici, međunarodne i strane organizacije, strani državljani ili registrovane organizacije koje se finansiraju iz inostranstva.

-Agent stranog uticaja je neprofitna organizacija koju finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti, a koja se bavi političkim djelovanjem ili političkim aktivnostima propisanim članom 3 ovog zakona, kao i drugim aktivnostima koje se odnose na političko organizovanje i djelovanje usmjereno na ugrožavanje demokratije, narušavanje integriteta Republike Srpske, kršenje Ustavom Republike Srpske zajamčenih sloboda i prava i raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje i netrpeljivosti. Neprofitnim organizacijama nije dozvoljeno političko djelovanje ili obavljanje političke aktivnosti  – navedeno je.

Prema nacrtu, registar uspostavlja i vodi Ministarstvo pravde RS-a, a neprofitna organizacija dužna je da prijavi Ministarstvu primljena finansijska sredstva u roku od 15 dana. Također, Ministarstvo na zahtjev suda ili javnog tužilaštva, MUP-a ili nadležnog odbora NSRS-a, ali i drugih organa uz obrazloženje zahtjeva, može dati podatke iz registra udruženja na uvid.

Neprofitna organizacija dužna je Ministarstvu dostavljati polugodišnji i godišnji finansijski izvještaj i to sa naznakom uplatioca, visinom doznačenih sredstava, vrsti i iznosu naknade. Ministarstvo izvještaj o utrošku sredstava dostavlja Poreskoj upravi RS-a.

Zakon predviđa da se jednom godišnje vrši inspekcijski nadzor nad radom organizacije, ili vanredno češće nakon predstavke građana, pravnih lica, te javno dostupnih informacija. U članu 15 navodi se da će Ministarstvo “pratititi aktivnosti neprofitnih organizacija” u RS ali i BiH.

Ukoliko Ministarstvo procijeni da su aktivnosti organizacija ili agenta stranog uticaja “štetne”, protivne Ustavu i propisima RS-a, ili utvrdi “nepravilnosti u finansijskom poslovanju”, predlaže sudu zabranu rada i podnosi prijavu protiv odgovornih lica. Ovim zakonom propisuju se i novčane kazne od jedne do pet hiljada KM za kršenje njegovih odredbi. Razlozi za donošenje ovog zakona, obrazloženo je, su to što djelovanje ovih organizacija i “stranih agenata” nije uređeno zakonom, “čime se stvaraju pretpostavke za urušavanje ustavnog uređenja i pravnog poretka RS-a i čine štetne posljedice na rad organa i organizacija RS-a”.

Vlast RS tajno utvrdila prijedlog zakona o stranim agentima Nevladine organizacije očekuju kontrole inspekcija po političkom nalogu

Ovaj zakon povučen je iz skupštinske procedure u maju 2024. Njegovo donošenje najavio je ponovo predsjednik RS-a Milorad Dodik, rekavši da će “biti utvrđen status stranih agenata za sve one koji primaju novac stranih vlada da bi podrivali RS". Suprotno upozorenjima domaćih i stranih NVO da se radi o kontroli i prismotri organizacija, ministar pravde RS-a Miloš Bukejlović rekao je kako ovo zakonsko rješenje ne uvodi cenzuru niti zabranjuje rad NVO, ali da su neke organizacije korištene “kao instrument za određene ciljeve u smislu uticanja na stavove javnog mnijenja i donošenje određenih zakona. Republika Srpska pokušava, donošenjem ovog zakona, da spriječi zloupotrebe nevladinih organizacija u smislu političkog djelovanja".

Ukoliko zakon bude usvojen, u roku od šest mjeseci bit će uspostavljen registar neprofitnih organizacija osnovanih u RS, koje, barem dijelom, finansiraju strani subjekti. Ranije smo pisali o tome da je Vlada Republike Srpske prijedlog zakona utvrdila tajno na jednoj od telefonskih sjednica i to samo nekoliko dana prije isteka roka od šest mjeseci koliko je Ministarstvo pravde RS kao predlagač imalo da utvrdi prijedlog Zakona.

Đorđe Vujatović, novinar i predsjednik Skupštine Udruženja Umbrella, koje okuplja 13 nezavisnih istraživačkih medija, tada je za Žurnal rekao kako smatra da sama činjenica da je nešto tajno urađeno pokazuje da ne postoji dobra volja i da nisu nešto htjeli da urade transparentno.

-Čim nešto nisu htjeli transparentno da urade znamo kakve posljedice mogu biti i kakve namjere stoje iza toga.  Ako neko želi da te proglasi agentom stranog uticaja pokazuje nedostatak demokratske svijesti i manjak želje za saradnjom. Prilično je  licemjerno jer sve vlasti u cijelom BiH, pa i na Balkanu, grabe novac od međunarodnih donacija, ali kada je riječ o nevladinom sektoru onda se to proglašava izdajom i neprijateljstvom. Ovdje je jasno da je riječ o licemjernoj politici koja je nastavak onoga što smo imali u prethodnoj godini, a to su napadi na novinare, gušenje slobode govora kroz kriminalizaciju klevete.

Također, Skupština Republike Srpske 2023. godine usvojila je izmjene Krivičnog zakona kojim se kriminalizuje kleveta u tom entitetu. Nakon toga predsjednik RS Milorad Dodik najavio je zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija, a potom i zakon o medijima. 

KRIMINALIZACIJA KLEVETE U REPUBLICI SRPSKOJ (1)Dodikov zakon za disciplinovanje medija i građana

KRIMINALIZACIJA KLEVETE U REPUBLICI SRPSKOJ (2)Represivni zakoni po uzoru na Rusiju, Bjelorusiju i Gruziju

Transparency International u BiH ranije je upozoravao na štetnost i posljedice usvajanja ovog zakona koji direktno targetira udruženja koja se finansiraju iz inostranstva, odnosno ona koja nisu pod kontrolom lokalnih vlasti i ograničava im polje djelovanja:
-Ipak, Vlada RS se potpuno oglušila na sva upozorenja, te Zakon, koji drastično zadire u osnovna ljudska prava, šalje u proceduru samo nekoliko dana nakon što je Evropska unija dala saglasnost za otvaranje pregovora za BiH, naglašavajući slobodu djelovanja civilnog društva kao jedan od ključnih prioriteta koji BiH mora ispuniti kako bi zvanično i započela pregovore sa EU. U isto vrijeme, NSRS licemjerno donosi zaključke u kojima se traži “ubrzanje evropskog puta”, dok se paralelno ide na usvajanje zakona koji su u potpunoj suprotnosti sa tim istim evropskim putem. 

Naveli su da direktno krši osnovna ljudska prava i slobode građana u Republici Srpskoj "čime se režim u RS nastavlja svrstavati u red zlokobnih represivnih i autoritarnih režima koji vrše otvoren progon neistomišljenika".

(zurnal.info)